ÇORUM TARİHÎ COĞRAFYASINA KATKI: KARAHİSAR-I DEMİRLİ NAHİYESİ'NDE NÜFUS VE YERLEŞİM

Osmanlı idari taksimatında Çorum Sancağına ba üh bir nahiye konumundaki Karahisar-ı Demirli bugün terk edilmiş bir yerleşim alanıdır. Nahiyenin merkezi günümzde Çorumun merkez köylerinden Kalehisar yakınlarında yer al-makta olup, söz konusu yerleşim yerine ait bina kalıntıları Kalehisar ve Mahmudiye Köyleri civarında halen gözlem-lenebilmektedir. Karahisar-ı Demirli Nahiyesinin kapladığı idari alan ise bahsi geçen iki köy ile sınırlı olmayıp, on-larca köyü ve mezrayı kapsamaktaydı. Bahsi geçen köyler ve mezraların bir kısmı zaman içerisinde yok olurken ba-zıları ise günümüze kadar varlığını sürdürmüştür. Günümüzde Çorum, Alaca, Sungurlu, Boğazkale ve Uğurludağ il-çelerine bagh olarak yaşamaya devam eden bu köyler Osmanlı döneminde Karahisar-ı Demirli Nahiyesinin bir par-çası konumundaydılar. Yapılacak çalışma kapsamında ilk olarak Karahisar-ı Demirlinin Selçuklu ve Beylikler dönemindeki önemi, devrin kaynakları çerçevesinde ele alınacaktır. Ayrıca nahiyenin isminin tarihsel kökeni açıklanacaktır. Daha sonra nahiyenin kapsadığı idari alan, Osmanlıların vergi gelirlerini hesaplamak ve kayda geçirmek için belirli aralıklarla tuttukları tahrir defteri adı verilen bir çeşit nüfus ve arazi sayımlarından hareketle ortaya konulacaktır. Bu bağlamda ilgili nahiyenin günümüze ulaşan üç adet mufassal tahrir defteri incelenecektir. Fatih Sultan Mehmed, Kanuni Sultan Süley-man ve III. Muradın ilk saltanat yıllarında tutulan mufassal defterlerden hareketle Karahisar-ı Demirli Nahiyesinin tarihsel coğrafyası ortaya konulduktan sonra; 1455-1576 yılları arasındaki dönemde bölgedeki nüfus ve yerleşim özellikleri ele alınacaktır. Bu bağlamda çalışmaya konu olan yaklaşık 120 yıllık dönemde Karahisar-ı Demirlide köy-lerin ve mezraların gelişimi hakkında kapsamlı açıklamalarda bulunulup nahiye merkezi ve kırsal yerleşimlerdeki yaklaşık nüfus hesaplanacaktır. Ayrıca tahrir defterlerindeki kayıtlardan hareketle nahiyede yerleşen boylar, cemaat ve aşiretlerin kimler olduğundan bahsedilecektir. Son olarak, Karahisar-ı Demirli Nahiyesindeki nüfus miktarı ve nüfus hareketleri aynı dönemdeki Çorum Sancağının merkez nahiyesi ile mukayese edilecektir. Bu suretle Karahisar-ı Demirlinin ele alınan dönemdeki içtimai ve iktisadi durumu incelenecektir.