Analysis of the Qiraats Attributed to the Prophet in al-Kashshāf

Kur'ân-ı Kerîm lafızlarının eda keyfiyetlerini ihtiva eden kıraatler İslâmî ilimlerin birçoǧunun önemli mevzuları arasında yer almaktadır. Özellikle tefsir ilminin temel konularından olan kıraatler söz konusu ilmin sembol şahsiyetlerinden olan Zemahşerî'nin (öl. 538/1144) tefsirinde de kayda deǧer bir yer işgal etmektedir. el-Keşşâf tefsirinde kıraat ihtilaflarına sıkça müracaat eden Zemahşerî'nin kıraatler konusundaki yaklaşımı kendisinden sonraki müfessirleri de etkilemesi yönüyle önem arz etmektedir. O, ele aldıǧı kıraatlerin bazen hüccet bazen de nispet yönüne temas etmektedir. Kıraatlere daha çok lügavî açıdan yaklaşan Zemahşerî, ilgili kıraatlerin özellikle dilde hüccetliǧi üzerinde durmaktadır. Bununla birlikte çoǧu zaman bahse konu ettiǧi telaffuzla okuyan isimleri zikretmeyi de ihmal etmemektedir. Onun zikrettikleri arasında sahih kıraat sahibi imamlar (kıraat-i aşere imamları), şaz kıraat imamları ve seleften kıraati ile meşhur şahıslar yer almaktadır. Müfessirin bu tavrı onun meseleye vukÛfiyetini de ortaya koymaktadır. el-Keşşâf ta sahih kıraatlerin yanında birçok şâz kıraate de yer verilmektedir. Müfessir zaman zaman -sahih olsun şaz olsun- bazı telaffuzların nakli temeline de inmekte, ilgili telaffuzu tabiîne, sahabeye hatta Hz. Peygamber'e nispet etmektedir. Ancak bu nispet esnasında bir sorun göze çarpmaktadır. O da söz konusu telaffuz şekillerinin sıhhati meselesidir. Zira bir kıraatin sahih olabilmesi için onun kıraatçiler nezdinde makbul bir senetle gelmesi, Arapça'ya ve Hz. Osman tarafından yazdırılan mushaflardan birinin imlasına uygun olması gerekmektedir. Müfessir birçok yerde sadece "Hz. Peygamber'in kıraati bu şekildedir." gibi kesin ve net ifadeler kullanmakta, ele aldıǧı telaffuz şekli hakkında bir deǧerlendirme ya da bir kaynaǧa atıfta bulunma ihtiyacı hissetmemektedir. Mevzubahis tefsirde Hz. Peygamber'in okuduǧu söylenen şâz kıraatler Yazma Eserler Kurumu (YEK) tarafından neşredilen Keşşaf Tefsin mütercimlerinin de dikkatini çekmiş, konuyu deǧerlendirdikleri ^elKeşşâf ta. Kıraatler" başlıǧı altında şu cümleye yer vermişlerdir: "Bunların en ilginci herhalde Hz. Peygamber'e nispet edilen -fakat mütevâtir kıraatlerde yer almayan- kıraatlerdir." Bu tespit, elKeşşâf ta yer alan bu kıraatlerin derinlemesine incelenmesini gerekli kılmaktadır. Ancak önemine raǧmen ilgili konuda yapılmış bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Bu çalışmada el-Keşşâf tefsirinde Hz. Peygamber'e nispet edilen kıraatlerin tespit, teyit ve tenkidi hedeflenmektedir