O trzech tendencjach kina pamięci narodowej

Słowa kluczowe: polskie kino historyczne; kino pamięci narodowej; nostalgia Abstract The author reflects on contemporary Polish history films (the cinema of national remembrance) and places them in the memory studies perspective. Mimo jego zróżnicowania krytycy i badacze wyodrębniają w nim trendy i cykle. Przywołując koncepcje wypracowane na gruncie badań pamięciologicznych (memory studies)13 oraz badań nad filmowymi formułami gatunkowymi, skupię się na zidentyfikowaniu obecnych w tym kinie me- chanizmów i praktyk dyskursywno-pamięciowych. Dążąc do jej rozpracowania, chciałabym nie tylko wpisać ją w typologię zaproponowaną przez Svetlanę Boym (nostalgii restauratywnej), ale przede wszystkim zoperacjonalizować ją przy użyciu formuł gatunkowych - melodramatu jako trybu oraz wyprowadzonej z niego kategorii melodramatycznego dyskursu politycznego14. Istotnym kontekstem są tu jednak również filmy zrealizowane w obrębie innych wspólnot pamięci - nie tylko ze względu na globalne tendencje społeczne dotyczące wytwarzania tożsamości przez odwołania do przeszłości i tradycji kulturowej, ale również z uwagi na praktyki dotyczące wykorzystania mediów, bowiem to na mediach, jak twierdzą badacze, spoczywa największy ciężar wytwarzania pamięci, co w sposób przekonywujący pokazała Alison Landsberg. Powiązał ją przy tym z grupą zawodową kupców i diagnozował na podstawie objawów takich jak: powracające myśli o domu, melancholia, bezsenność, anoreksja, utrata pragnienia, osłabienie, stupor, gorączkowanie18. Nie są one zawarte w przedmiocie, ale zostają z nim powiązane na poziomie projektowanej odpowiedzi odbiorcy: nostalgia nie jest czymś, co „postrzegasz" w obiekcie; jest czymś, co „odczuwasz", gdy dwa różne porządki czasowe, przeszłość i teraźniejszość, połączą się dla ciebie, a często niosą też ze sobą niemały ciężar emocjonalny.