Osmanlı Sefaret Heyetinde Bir Ermeni: Arutin Efendi ve Ermeni Harflerle Türkçe Yazdığı Seyahatnâmesi

Arutin Efendi, Sultan I. Mahmud (1730- 1754)’un saray müzisyeni iken yine Sultan I. Mahmud tarafından 1736’da İran’a Nadir Şah nezdine gönderilen sefaret heyetinde görevlendirilmiştir. Arutin Efendi, bu elçilik sırasında ve akabinde altı yıl daha kaldığı İran’daki gözlemlerini Ermeni harfleriyle Türkçe olarak yazdığı Tahmas Kulu Han’ın Tevarihi isimli seyahatnamesinde aktarmıştır. Bu sefaret heyeti son derece hassas ve önemli bir misyona sahip olmasına rağmen, söz konusu sefaretle ilgili bir sefaretname bulunmamaktadır. Arutin Efendinin sanatkâr kişiliği ile yaptığı dikkatli gözlemleri ve tespitleri o dönemdeki Osmanlı-İran ilişkilerinin diplomatik seyrinin aydınlatılmasına imkân tanımaktadır. Bu bağlamda makale söz konusu dönemdeki Osmanlı-İran diplomatik ilişkilerini hem Arutin Efendi’nin seyahatnamesi hem de bu sefaretle ilgili arşiv kaynaklarına dayanarak incelemekte ve bu konuda bazı tespitlerde bulunmaktadır.