MÖ 1. BİNYILDA MAKARA KÜPELER: TANIMLAMA VE TESPİT

Makara küpelerin gerek adlandırılması gerekse işlevinin belirlenmesi zorluk çekilen bir konudur. Bu küpelerin işlevleri yayınlarda ve sergilemede makara, bobin, aǧırlık, oyun taşı, aplik, düǧme, jeton, disk, kaide, toka, takı, tıpa, kapak, kıyafet ve mobilya aksamı veya belirsiz nesne olarak geçebilmektedir. Bunlara ilaveten daǧ kristalinden örneklere, şeffaflıǧı nedeniyle, lens, büyüteç, tutuşturucu gibi işlevler de önerilmiştir. Bu çalışmada aynı biçimde ama farklı malzemeden nesnelere verilen işlev karışıklıǧını, bütüncül bir yaklaşımla ortadan kaldırmak; tanımlamaları betimler ve etnoarkeolojiyle desteklemek amaçlanmıştır. Daǧ kristali, mermer ve yarı deǧerli taşlardan; altın, elektron, gümüş, bronz gibi metallerden veya pişmiş toprak, cam, fayans, kemik, fildişi, amber, ahşap gibi farklı malzemelerden yapılan, kabaca aynı biçimdeki nesneler bu çalışmada küpe işlevi açısından deǧerlendirilmiştir. Araştırmacılar yayınlarında bazen farklı adlandırmalarla, makara küpelerin örneklerine yer vermiştir. MÖ 3. ve 2. binyılda, genellikle beş santimden büyük, taştan ve pişmiş topraktan yapılmış dokuma işlevli makaralar bilinmektedir. Kaba yapılı, büyük boyutlu ve bazen de dokuma tezgâhı tasvirlerinde betimlenen, makara küpelerden nispeten erkene tarihlenen dokuma makaraları çalışmanın dışında tutulmuştur. Bu çalışmada makara küpelerin, kısaca ele alınacak MÖ 2. binyıl kullanımından sonra, detaylı olarak MÖ 1. binyılın ilk yarısındaki varlıklarına, daǧılımlarına, malzeme çeşitliǧine deǧinilmiştir. Verilen örnekler ve betimler doǧrultusunda da gerek işlev, gerekse adlandırma konusunda belirsizliklerin yaşandıǧı ufak boyutlu makaraların, MÖ 1. binyılda küpe işlevinde kullanılmaları üzerine kişisel düşünce ve saptamalar, araştırmacıların yorumuna sunulmuştur. Mümkün olduǧu kadar etnoarkeoloji, betimlemeler ve antik kaynak verileri bütüncül olarak kullanılmıştır. Bazen araştırmacılar "disk" küpe betimlerine deǧinse de, gerçek küpelerin eksikliǧinde hemfikir oldukları için, bu makalede arkeolojik buluntular mümkün olduǧunca farklı malzemeden örneklendirilmeye çalışılmıştır. Akdeniz ve Anadolu kültürlerinde küpe kullanımı cinsiyetler açısından da ele alınmıştır. Makara küpelerin buluntularının ve betimlerinin daǧılımıyla, olası bölgesel sonuçlar sorgulanmıştır. MÖ 6. yüzyıl sonuna kadar farklı malzemelerle karşımıza çıkan makara küpeleri ve betimlerini birlikte deǧerlendirdiǧimizde, bunlara şüpheyle yaklaşmanın veya küpe oluşlarına karşı çıkmanın yanlış olduǧu ortadadı