TÜRK KAHRAMANLIK DESTANLARINDA ŞAMAN ETKİSİ VE KORE DESTAN GELENEĞİNİN ANLAŞILMASI İÇİN BİR GİRİŞ

Kahramanlık konulu destanlarda kahramanların karakteristik özelliklerinin yaşadıkları hayat tarzıyla (atlı göçebe) uygun nitelikler taşıdığı görülür. Türk kahramanlık destanlarının büyük bir bölümünde (Manas, Alpamış, Köroğlu) şamanizme ilişkin etkileri görmek mümkündür. Bu çalışma Türk kahramanlık destanlarının şamanlıkla bağlantılı olması sebebiyle meseleye bu çerçeveden yaklaşmakta ve şamanizmin kahramanlık destanlarındaki izini saptamaya çalışmaktadır. Türk destan geleneğine bakıldığında Şamanist unsurların kahramanlık destanlarında belirgin bir unsur olarak yer aldığını görürüz. Türk destancılık geleneğinin, kahramanlık konulu destan geleneğinin şamanist ögeler etkisi bağlamında karakteristik özelliklerini saptamak açısından da yol gösterici olacağını düşünmekteyiz. Türk dünyası kahramanlık destanlarına bakıldığında, genel motiflerin biçimlenmesinde şaman mitolojisi ve şaman ritüel törenlerinin etkisini yaygın bir biçimde hemen hemen tüm destanlarda tespit etmek mümkündür. Bu belirlemeler, Kore kahramanlık destanlarının anlaşılmasına da katkıda bulunacaktır. Yerleşik hayata geçiş tarihi daha erken dönemde şekillenen Kore halkının, destan motiflerindeki değişiklikler de erken tarihte oluşmaya ve Kore kahramanlık destanları daha erken bir tarihsel dönemde yazıya geçirilmeye başlamıştır. Yaklaşık olarak dört yüzyıl aradan sonra Türk kahramanlık destanlarındaki kimi motiflerle belirgin paralellik gösteren Pansori geleneğinin anlaşılmasında, özellikle Orta Asya Türk coğrafyasında şekillenen destan geleneğinin anlamlı bir katkısının olduğu düşünülmektedir. Makalenin sınırlı çerçevesi içerisinde örneklemeler özellikle Özbek destanlarından yola çıkılarak yapılmış, sınırlı da olsa Azerbaycan sahası destan motiflerine de yer verilmiştir. Bu geleneğin karakteristik özelliklerinin ortaya çıkarılması ve anlaşılmasında da Şamanist özelliklere haiz kahramanlık destanlarının tarihi köklerinin araştırılmasının yararlı olacağı kanısındayız. Kore kahramanlık destanlarının 4. yüzyıldan sonra örneklerinin görülmemesine karşılık uzun bir aradan sonra, 18.yüzyılda mevcut anlatmalarla benzer özellikler gösteren Pansori denilen ayrı bir jangrın ortaya çıkıyor olması, Türk kahramanlık destanlarında görülen şaman etkisinin, Kore epik destan geleneğinin anlaşılmasına da referans olacağı düşünülmekte ve karşılaştırmalı incelemelerle bunun sağlanacağına inanılmaktadır.