Relaties in de klas: een multi-level onderzoek naar voor- spellers van de leerkracht-leerling relatie en peer relaties op individueel en klasniveau

Dit artikel levert een bijdrage aan het verklaren van verschillen in peer relaties en leerkracht – leerling relaties rekening houdend met de geneste structuur van de gegevens. Geba- seerd op twee typen informanten (leerlingen en leerkrachten) en twee leeftijdsgroepen (bovenbouw basisonderwijs en vmbo) wordt nagegaan wat de invloed van individuele ken- merken en de klas- en gezinscontext is op peer relaties en leerkracht – leerling relaties. In dit onderzoek maken we gebruik van data uit het Nederlandse onderwijs waarin 778 leerlingen participeerden. Ter controle is een tweede meetmoment bij dezelfde groep uitge- voerd. Met behulp van multilevel analyses is onderzocht in hoeverre variabelen op indivi- dueel niveau (geslacht, leerkracht – leerling relatie resp. peer relaties en gezinsrisico’s) en klasniveau (klasklimaat en leerlingrisico op klasniveau) de peer relaties resp. de mate van conflict tussen leerkracht en leerling voor- spellen, zowel in het basisonderwijs als in het vmbo. De analyses tonen aan dat voor het basisonderwijs geslacht, conflict en gezins- risico’s geassocieerd is met peer relaties. In de vmbo-groep vinden we alleen een signifi- cant effect van gezinsrisico’s op peer relaties. Voor de leerkracht - leerling dimensie conflict worden in het basisonderwijs significante ef- fecten gevonden van geslacht, gezinsrisico en peer relaties'. In de vmbo-groep vinden we effecten van tijd, geslacht, peer relaties en gezinsrisico, maar ook van variabelen op klasniveau: respect en persoonlijk risico als kenmerk van de klas. Vergelijking van de predictoren tussen de twee meetmomenten toont een redelijk consistent beeld van voor- spellers. Implicaties voor de praktijk worden gegeven.