Grens-gevallen: De EU en haar grote oosterburen na het verdwijnen van de Europese middenberm

Van een gebied waarbinnen de regelgeving toeneemt, accumuleert - ais bij de buren niet hetzelfde gebeurt - de relevantie van de grens. Dat proces wordt versterkt wanneer het gebied zieh meer en meer als waardengemeenschap manifesteert. Nu de Europese Unie zieh van een economische tot ook een politieke en monétaire eenheid ontwikkelt, worden de buitengrenzen onwillekeurig steeds scherper ingetekend. Voor het westen en zuiden is dat niet nieuw. Daar was Europa altijd al trefzeker omlijnd door water. Maar vanouds vervloeiden de grenzen van het oude continent aan haar oostzijde; en die vervloeiing had een stabiliserende functie. Met aan belang groeiende buitengrenzen ontstaan breuklijnen die niemand wenste. Die breuklijnen liggen nog niet vast, vanwege het voortgaande EU-uitbreidingsproces. Maar wanneer over een jaar of wat de uitbreiding met de twaalf kandidaten waarmee wordt onderhandeld een feit is, graaft die topzware buitengrens zieh voorlopig in. Aan deze zijde van die grens gelden 80.000 pagina's Europese regelgeving, gecoördineerde welvaartsgroei en watTimothy Garton Ash ‘geïnstitutionaliseerde solidariteit’ noemt, aan de andere zijde begint ‘niet-Europa’. Een van de uiteindelijke kernproblemen van de Europese Unie is dan ook de omgang met de eigen buitengrens. Een eerste aanzet van een antwoord bestaat al. Er is groeiende aandacht voor de specifieke Problemen van Europese grensregio's in landen als Finland en Oostenrijk die de gevolgen van zo'n EU-buitengrens ondervinden. En met alle toekomstige buren van de EU zijn Partnerschaps- en Samenwerkingsakkoorden getekend, waarmee wordt gewerkt aan het verkleinen van de verschillen tussen de Unie en haar toekomstige buren. Met Turkije is zelfs een douane-unie van kracht, en op termijn zullen met dat land ook EU-lidmaatschapsonderhandelingen worden geopend. Toch zal de inspanning van de EU over haar toekomstige grenzen heen nog moeten toenemen. Juist omdat de oostgrens van de Unie geen scherp geciseleerde confrontatielijn mag worden. Zo'n lijn ontstaat vooral daar waar Europa raakt aan ambitieuze staten van grote omvang en een markante eigen eultuur: staten als Rusland en Turki je. Twee staten die op het eerste gezicht sterk van elkaar verschillen. Ze lopen uiteen in omvang, bevolkingsaantal, klimaat, bodemschatten, cultuur, sociale struetuur, geschiedenis. Des te opmerkelijker zijn de overeenkomsten. Die liggen vooral op het politieke vlak - daar waar hun positie als afgeleide van Europa wordt begrepen. Een