Modernite aşkına: Türkçe romanın sergüzeşti yahut XIX. yüzyılın ikinci yarısında türün izini sürmek

Osmanlı basın ve edebiyat ortamının 1850’lerden sonra hareketlenmeye başlamasının da etkisiyle, edebiyatın fikri, düşünceyi ifade edebilecek, bilgi üretecek ve onu yayacak bir “yazı dili”ne ihtiyacı açık bir şekilde anlaşılmıştır. Bu ihtiyaç, “yeni edebiyat”ın önemli temsilcileri ve modernleşmeye çalışan devletin yöneticileri tarafından da sıklıkla vurgulanmıştır. İşte bu yönetici/yazarlar, modernleşmek için ihtiyaç duydukları bu yeni dili, çok yönlü bir şekilde kullanabilecekleri bir araç olan romanla kurabileceklerini fark etmişlerdir. Türün XIX. yüzyılın ikinci yarısındaki serüvenine odaklanan bu çalışmada, işte bu yazı dilinin Osmanlı-Türk edebiyatında yazar, okur, matbuat yani edebiyat kamusu tarafından nasıl algılandığı üzerinde düşünülecektir. Makalede, doğayı, insanı, toplumu anlatan romanın, Osmanlı edebiyatına girişine kadar dolaşımda olan hikâye etme pratikleriyle olan ilişkisi de göz önünde bulundurulacaktır. Ayrıca, bu ilişkinin edebiyat tarihi araştırmalarında yorumlanma tarzı, türe gösterilen davranış kalıpları Osmanlı- Türkiye modernleşme refleksleri üzerinden tartışılacaktır. Bu bağlamda türün sergüzeşt, hikâye kelimeleriyle yerelleştirilmesi, ahlâkı temel alan bir yapıyla yazılması ve Ortadoğu klasik edebiyatlarında görülen “acâib ü gâraib” anlatılarıyla bağlantısı tartışılacaktır.