İki Türkçe Cevâhir-Nâmeye Ve Cevherlerin Etkilerine Dair

Cevâhir-nâme veya cevher-nâmeler, özellikle değerli taşların nasıl oluştukları, ne zaman ortaya çıktıkları,değerleri, gerçeği ile sahtesini birbirinden ayırma yolları, cinsleri, renkleri, yarar ve zararları konusundabilgiler vermek amacıyla kaleme alınmışlardır. Bu kitapların bazen ait oldukları türün adını, bazen defarklı adlar taşıdıkları görülür. Cevher konulu eserlerin büyük kısmı mensur olup manzum örnekleri çok azdır.Türkçe ilk örneklerine 15. yüzyıldan itibaren rastladığımız cevâhir-nâmelerde değerli taşlar ve ıtriyatlailgili bilgiler aktarılırken bunların sağlık üzerindeki etkilerine, hangi hastalığın tedavisinde ve nasıl kullanı¬lacaklarına, dolayısıyla eski dönem tıbbına ilişkin bilgilere de yer verilir. Cevâhir-nâmelerin, içerdikleri bubilgiler göz önüne alınarak, Türk bilim tarihi içerisindeki yerleri açısından da değerlendirilmeleri gerekir. Cevâhir-nâmelerin, 15. ve 16. yüzyıllarda Mustafa bin Seydî ve Za'îfî tarafından Türkçeye çevrilen iki örneği de,diğerlerinin yanı sıra, günümüze ulaşmıştır. Mustafa bin Seydî ve Za'îfî, çevirileri aracılığıyla hem eski dönemlerdefarklı toplumlarda cevherler ve başka maddeler hakkında bilinenleri Türkçeye aktarmışlar, hem debu bilgilerin kendi dönemlerinde Osmanlı toplumunda hâlâ geçerliliğini sürdürdüğünü gözler önüne sermişlerdir.