Osmanlı vakıflarında istibdal problemi (Midilli örneği)

Vakıfların devamlılıkları, sahip oldukları gelir kaynakları ile doğrudan ilgilidir. Menkul veya gayrimenkul olarak iki ana başlıkta toplayabileceğimiz bu gelir kaynakları, aynı zamanda kuruluş amacının gerçekleştirilmesindeki en önemli materyallerdir. Vakıflar bu kaynakları doğru şekilde kullanabildikleri sürece, kuruluş amaçları doğrultusunda, yollarına devam edebilmişlerdir. Vakıfların amaçlarını gerçekleştirmelerindeki en önemli engellerden birisi, zamanla gelir kaynaklarında meydana gelen gerilemelerdir. Vakfın işlemesini engelleyen ve işlevini yitirmesine neden olan bu durum karşısında vakıf yöneticileri, gelir kaynaklarını yeniden arttırmak ve vakfın devamını sağlayabilmek için çeşitli yollara başvurmuşlardır. Bu yollardan birisi de istibdaladı verilen işlemdir. Böylece, vakfın işlevini yitiren gelir kaynağı, gelir getirebilecek bir mülk ile değiştirilmiş ve vakfın devamlılığı sağlanmıştır. Midilli adasında kurulan Osmanlı vakıflarının gayrimenkul gelir kaynakları içerisinde, zeytinliklerdir ilk sırayı alır. Adaya şöhretini veren bu zeytinlikler ve buralardan elde edilen zeytinyağı, sabun gibi ürünler, Midilli’nin en önemli geçim kaynağıdır. Midilli adasında kurulan vakıflar, gelir kaynaklarının çeşitli nedenlerle azaldığı veya yok olduğu durumlarda istibdali bir kurtuluş yolu olarak görmüşlerdir. Ada vakıflarının istibdal için tercih ettikleri mülkler de doğal olarak en çok geliri getiren, verimli alanlardaki zeytinlikler olmuştur.