“Zanbak” ve Klasik Türk şiirindeki izleri

Zanbak (lilium); kadim medeniyetlerde, mitolojide ve dinî mitlerde simgesel anlamlar kazanmış, zarif ve güzel kokulu bir çiçektir. Zaman içinde masumiyet, iffet ve saflığın simgesi olmuş; Madonna zanbağı da denen ak zanbak Hz. Meryem’le özdeşleştirilmiştir. Dinî resimlerde ve tasvirlerde kullanılan zanbak Batı’da “hanedanların çiçeği” olarak da anılır. Zanbak, uzun boyu ve bembeyaz çiçekleri ile Türk bahçelerinde de özel bir yer edinmiştir. Estetik görüntüsü, tabiatı en ince ayrıntısına kadar gözlemleyen Klasik Türk edebiyatı şairlerine ilham kaynağı olmuştur. Klasik Türk şiirinde zanbağın izinin sürüldüğü bu çalışma için farklı yüzyıllarda eser vermiş pek çok şairin Dîvân’ı taranmıştır. Tespit edilen beyitlerde zanbağın sevgilinin burnuna ve parmaklarına teşbih edildiği görülmüştür. Ancak burun ve parmaklar âşığı cezbeden öncelikli uzuvlar olmadığından bu teşbih süreklilik arz etmez. Estetik görünümüyle şairlere başka imge kapıları da açan zanbak, uzun boyu ve ortasındaki sarı tohumlarıyla çiçek bahçesinin serdarı olmuş; bâzûbend, mum, mecmua, sütun vb. farklı nesnelere benzetilmiştir. Hz. Mûsâ’nın “kef-i beyzâ” mucizesiyle de ilişkilendirilen zanbak, bu anlam alanıyla özellikle 16. yüzyıl şairlerinin Dîvân’larında yer bulmuştur. Gül, nergis, sünbül gibi sevgilinin tesir edici güzellik unsurlarıyla özdeşleşememesi ve lalenin 18. yüzyılda kazandığı popülarite, zanbağın sonraki yüzyıllarda Dîvân’larda fazla yer bulamamasına sebep olmuştur.