İbn Kuteybe’de kıraat–filolojik tefsir ilişkisi (Tefsîru Garîbi’l-Kur’ân örneği)

Hz. Peygamber’den nakledilen hadislerden anlaşıldığına göre Kur’ân-ı Kerim yedi harf üzere nâzil olmuştur. İslâm âlimleri kıraatlerin temelinin, söz konusu bu rivayetler olduğunu belirtmektedirler. Kıraat farklılıklarının önemli bir bölümünün manayı etkilemeyen fonetik çeşitlilik olduğu anlaşılmaktadır. Bununla birlikte bunların bir kısmının, Kur’ân’da geçen bazı kelimelerin ve âyetlerin anlaşılmasına farklı açılardan katkı sağladığı bilinmektedir. İslâm âlimleri, okuyucu için anlamı çeşitli nedenlerle bilinmeyen (garîb) kelimeleri açıklamak üzere garîbü’l-Kur’ân’a dair eserler kaleme almışlardır. Bu alanda kitap telif eden yazarlardan biri de İbn Kuteybe’dir. Müellifler, garîbü’l-Kur’ân türü eserlerde seçtikleri kelimeleri izah ederken Arap dilindeki nesir ile şiirden ve kabileler arasındaki çeşitli kullanım farklılıklarından önemli ölçüde yararlanmışlardır. Bunlarla birlikte söz konusu kelimenin anlamını açıklarken âlimlerin dayandıkları önemli kaynaklardan biri de kıraatler olmuştur. Zira kıraat farklılıklarının önemli bir bölümünün Arap dilindeki ve lehçelerindeki çeşitli kullanımlarla sıkı bir irtibat içinde olduğu gözlemlenmektedir. Makalede İbn Kuteybe’nin Tefsîru garîbi’l-Kur’ân isimli eserinde, “kıraat-filolojik tefsir” ilişkisi ele alınacaktır. Bu çerçevede müellifin kitabında ele aldığı bütün kıraatler belirlenecek ve bunlar yine eserdeki kullanım alanlarına göre tasnife tabi tutulacaktır. Böylece Tefsîru garîbi’l-Kur’ân’daki kıraat-filolojik tefsir ilişkisi ortaya konulmaya ve bunun üzerinden genel sonuçlara ulaşılmaya çalışılacaktır.