İran’da Türkçe çocuk kitabı yazarı Urumiyeli Behram Esedi

Türkmençay ve Gülistan antlaşmalarıyla Rusya ve İran arasında ikiye ayrılan Azerbaycan coğrafyasının her biri ayrı kültürel gelişmeler yaşamıştır. Kuzey’de edebi dilin, Güney’de ise yoğun sözlü edebiyatın geliştiğini görmekteyiz. İran sınırları içindeki kısmı Arap alfabesini kullanmaya devam etse de, Rusya sınırları içinde kısmı Arap, Kiril ve Latin alfabelerini kullanmıştır. İran sınırları içindeki Güney kısmı Pehlevilerin iktidarı ele alması ve Farsça’nın resmi dil olarak zorunlu hale getirilmesiyle kültürel kısıtlamalara maruz kalmıştır. Bu coğrafyada Türk varlığının inkâr edilmesine rağmen büyük bir Oğuz Türklüğü’nün asırlardan bu coğrafyada yaşaması sonucu sözlü edebiyat gelişmiştir. Azerbaycan Türkleri’nin yanı sıra Türkmen Türkleri ve Kaşkay Türkleri de İran coğrafyasında yaşamaktadır. Azerbaycan Türkçesi, İran’daki en kalabalık Oğuz Türkçesi olarak ülkenin Kuzey Batı bölgesinde bulunmaktadır. Güney Azerbaycan coğrafyası, Hazar Denizi kıyısından Türkiye sınırlarına kadar uzanan geniş bir bölgedir. Bu bölge, İran’da Gilan, Erdebil, Azerbaycan-ı Şarki, Hemedan, Zencan ve Azerbaycan-Garbi eyaletleri olarak adlandırılmaktadır. Azerbaycan Türkleri’nin yerleşik olduğu bu eyaletlerde yazılı edebiyattan çok sözlü edebiyat ürünlerini görmekteyiz. Bu büyük Türk nüfusu zengin bir sözlü halk edebiyatı ortaya koymuştur. Yazarlar bu zengin sözlü edebiyattan yararlanarak kimi zaman onları toplayıp yazıya geçirmiş, kimi zaman eserlerine konu etmişlerdir. Behram Esedi, İran’daki Türk çocukları için hazırladığı kitaplarda bu sözlü gelenekten oldukça çok faydalanmıştır. Yazar kitaplarında çocuklara Azerbaycan Türkçesi’nin öğretilmesinin yanında doğa sevgisi aşılamaya çaba göstermiştir. Onun yazılarında milli kültür ve milli folklor vurgulanarak insani değerler yüceltilmiş, vatan ve millet sevgisi ve anadilleri Türkçe’nin benimsenmesi işlenmiştir. Eserlerini tamamen kendi çabalarıyla, öğretmen maaşıyla maddi zorluklar içinde kurduğu yayınevinde bastırmıştır. Bu çalışmada Behram Esedi’nin çocuklar için hazırladığı kitaplar konusunda bilgi verilecektir.