Adenozinin Uyku-Uyaniklik Döngüsündeki Etkileri/Effects of Adenosine on the Sleep-Wake Cycle

Uyku ve uyaniklik tüm canlilarda gerçeklesen çok faktörlü, karmasik ve çok iyi düzenlenen fizyolojik süreçlerdir. Uyku ve uyanikligi etkileyen çevresel ve genetik faktörler, sirkadyen ritim ve günlük beyin aktivitesinin süresi ve yogunlugu ile belirlenen döngüyü degistirebilir. Iyi bir uykunun saghk için gerekliligi de göz önüne alindiginda, spontan uyku-uyaniklik döngüsünü düzenleyen faktörlerin tanimlanmasinin birçok uyku bozuklugunun önlenmesi, tani ve tedavisi açisindan önemi açiktir. Bunlardan endojen bir uyku faktörü olarak tanimlanan adenozinin hücre disi konsantrasyonunun uzun süreli uyaniklik sirasinda özellikle korteks ve bazal ön beyinde artarken, uyku sirasinda azalmasi; ek olarak günlük yasamda çok sik tüketilen kafeinin etkisini bu molekül üzerinden göstermesi uykunun homeostasisinde dikkate alinmasi gereken bir molekül olduguna isaret etmektedir. Bu derlemede, birbirini takip eden uyku-uyaniklik döngüsünün düzenlenmesi ve adenozinin bu düzenlemedeki rolünü inceleyen çalismalar özetlenmistir. Anahtar Kelimeler: Adenozin, sirkadyen ritim, uyku ve uyaniklik, kafein Sleep and wakefulness are multifactorial, complex and well-regulated physiological processes that occur in all living things. Environmental and genetic factors that affect sleep and wakefulness can change the cycle determined by the circadian rhythm and the duration and intensity of daily brain activity. Considering the necessity of good sleep for health, it is clear that defining the factors that regulate the spontaneous sleep-wake cycle is important for the prevention, diagnosis and treatment of many sleep disorders. The facts that the extracellular concentration of adenosine which is defined as an endogenous sleep factor increases during long-term wakefulness, especially in the cortex and basal forebrain, and decreases during sleep, and in addition, caffeine, which is frequently consumed in daily life, acts via this molecule, indicate that it is a molecule that should be considered in the homeostasis of sleep. In this review, studies examining the regulation of the sequential sleep-wake cycle and the role of adenosine in this regulation are summarized. Keywords: Adenosine, circadian rhythm, sleep and wakefulness, caffeine