A study on visibility analysis of urban landmarks: the case of Hagia Sophia ornegi

Nufus artisini kaldirabilecek fiziksel mekanlari, fiziksel altyapilari ayni hizla ve duzenle buyutemeyen kentler icin doga ile butunlesmenin kayboldugu ve toplumsal yasam bicimlendirme birlikteliginin koptugu plansiz, kimliksiz, estetikten uzak, yasanabilirligi zayif mekanlara donusmek, kacinilmazdir. Bu degisim kendini en carpici bicimde insankent iliskisinde gostermektedir. Insanlar kolay anlasilir, kimlikli, okunabilir kentler yerine carpik yapilasmanin oldugu kalitesiz cevrelerde yasamlarini surdurmek zorunda birakilmaktadir. Ozellikle kentler icin en onemli kimlik ogelerinden biri olan nirengilerin carpik kentlesme sonucu yogun yapilasmanin icerisinde kismen algilanan ya da hic algilanmayan ogelere donusmesi kentin algilanabilirlik ve okunabilirligini de zayiflatmaktadir. Oysa duzenli kentsel mekanlarin olusumunda, kaliteli ve kimlikli kentlerin yaratilmasinda nirengi noktalari onemli rol ustlendigi unutulmamalidir. Bu baglamda ulkemizde son yillarda carpik kentlesmeye karsi somut cozumler olarak onerilen kentsel donusum projeleri, bir kentin tarihi dokusundaki nirengi noktalarinin butuncul bir yaklasimla ele alinabilecegi onemli firsatlar olarak degerlendirilmelidir. Cografi ve stratejik konumu itibariyle Dogu Karadeniz Bolgesi'nin onemli kentlerinden olan Trabzon kenti, bircok uygarliga ev sahipligi yapmasi nedeniyle de manastir, kilise, bedesten, han ve sivil mimari ornekleriyle bakimindan zengin tarihi gecmisini yansitan bir mimariye sahiptir. Kentin tarihi gecmisinde farkli donemlere taniklik etmis olan Hagia Sophia kilisesi, gunumuzdeki adiyla Ayasofya muzesi, kiyi cizgisindeki stratejik konumu nedeniyle kent siluetinde dolayisiyla kent kimliginde onemli bir yere sahiptir. Ozellikle 1960'lardan sonra gittikce hizlanan yapilasma ve altyapi isleri kilisenin kent imaji ve kent siluetindeki nirengi olma etkisini olumsuz yonde etkilemistir. Gecmiste kentin yapilasma sinirinin disinda, deniz kenarinda ve etrafi kirsal tarim alanlariyla cevrelenmis bir konumda yer alan Hagia Sophia, gunumuzde yogun yapilasmanin icerisinde sikisip kalmis durumdadir. 1964'de tamamlanan 1. sahil yolu ve ardindan yapilan Samsun-Sarp duble Karadeniz sahil yolu dolgu alanlariyla birlikte Hagia Sophia kilisesi kuzey yonde de yogun bir ulasim aksiyla cevrelenerek kiyi cizgisinden giderek uzaklasmistir. Bu durum plansiz ve yogun bir yapilasma icerisinde sikisip kalsa bile kilisenin gorulebilirligini arttiran yeni guzergah olanaklari saglamakta ve bu olanaklarin Hagia Sophia ve