شبیه‌سازی و پویایی سیستم منابع آب حوضه آبریز هیرمند تحت سناریوهای مدیریتی

سابقه و هدف: یکی از مهمترین موضوعات مطرح برای بشر در قرن حاضر دسترسی به منابع آب است. رشد روز افزون جمعیت و گسترش صنعت، توسعه کشاورزی در مناطق خشک و نیمه خشک تأمین آب مطمئن را به یکی از چالش‌های اساسی تبدیل کرده است. کاهش منابع آب و بحرانی شدن وضعیت آن در بخش‌های شرب، کشاورزی، صنعت و زیست‌محیطی را با مشکل بزرگی روبه‌رو ساخته است. یک اصل اساسی و ضروری، رسیدن به تعادل نسبی در زمینه عرضه و تقاضا آب است که با ایجاد نظام جامع مدیریت آب پدیدار می‌گردد. مواد و روش‌ها: پژوهش حاضر در حوضه آبریز هیرمند در منطقه سیستان و با تأکید بر مسئله جریان رودخانه هیرمند و حجم آب چاه‌نیمه‌ها در طی سال‌های 1397-1379 صورت گرفته است. به منظور کنترل تراز چاه‌نیمه‌ها، گام‌های مدلسازی توسعه داده شد و اساس مسئله در جریان شکل‌گیری نمودارهای جریان- ذخیره مورد بررسی قرار گرفت. با بکارگیری از نرم‌افزار Vensim اثر هرکدام از متغیرها، بر روی مسئله شبیه‌سازی شده و کالیبراسیون و صحت‌سنجی مدل به روش‌‌های مختلفی مانند آزمون‌های آماری مورد برازش قرار گرفته شد. یافته‌ها: نتایج آزمون‌ها حاکی از آن است که مدل با واقعیت مطابقت داشته است و رفتار مدل مطابق با رفتار سیستم در واقعیت می-باشد. به گونه‌ای که طبق آزمون‌های آماری صورت گرفته بین مقادیر مشاهده شده و شبیه‌سازی شده برای متغیر ذخایر چاه نیمه ضریب تعیین برابر 84/0، خطای جذر میانیگن مربعات ( ) برابر 25/0 و معیار نش- ساتکلیف برابر 77/0 در سال 1397 می‌باشد. براساس یافته‌های بدست آمده، مقادیر تقاضا برای نیازهای مختلف کشاورزی، شرب و محیط زیست در سال‌های آینده افزایش می‌یابد. میزان کل تقاضا در سال 1410 از 01/1350 به 93/1515 میلیون متر مکعب می‌رسد که تأمین نیازها با وجود کاهش منابع سیستم غیر ممکن خواهد شد. بیشترین افزایش در میزان تقاضاها در بخش کشاورزی و شرب خواهد بود. نتایج حاصل از سناریوها نشان می‌دهد که سیاست‌های راندمان آبیاری 70 درصد در بخش کشاورزی و کاهش تلفات آب (کاهش تبخیر به میزان 50%) مبتنی بر سناریوهای پیشنهادی توسط مدل اجرا گردید.نتیجه‌گیری: نتایج نشان می‌دهد که سیاست‌های راندمان آبیاری 70 درصد در بخش کشاورزی و کاهش تلفات آب (کاهش تبخیر به میزان 50%) مبتنی بر سناریوهای پیشنهادی توسط مدل اجرا گردید. با بررسی نتایج این سناریوها مشاهده می‌گردد که هر یک از این راهکارها، باعث کاهش کمبود آب در سال‌های آتی می‌گردد ولی بهترین نتیجه در سناریوی اول (راندمان آبیاری 70 درصد در بخش کشاورزی) حاصل شده است. در حالت کلی یافته‌ها نشان می‌‌دهد که ادامه روند مصرف فعلی و به تبع آن ادامه برداشت از منابع آب با همین روند، اثرات جبران ناپذیری در پی خواهد داشت. در این وضعیت مدلسازی مصرف بهینه در بخش های مختلف، رعایت شرایط حدی و فرهنگ‌سازی مبتنی بر عدم اسراف جزو مسائل کلیدی در مدیریت بحران می باشد و یکی از اساسی ترین پایه‌های مدیریت مصرف می باشد.