تحلیل مفهوم منظر و رویکرد منظر از سطح نظری تا عرصۀ اجرایی: مرور ادبیات نظری

در سال‌های اخیر رویکرد منظر در کنار سایر رویکردها، به‌ سبب دیدگاه جامع و تبیین پارادایم‌‌های نو در باز تعریف رابطه انسان و محیط به‌طور گسترده‌ای مورد توجه قرار گرفته است. با این حال مفهوم واحد و دقیقی از چیستی و ماهیت آن ارائه نشده و وجود ادبیات نظری گسترده در رابطه با تعاریف منظر، ابهام در مفهوم و دشواری درکاربست آن را در پی داشته ‌است. هدف این پژوهش تبیین ماهیت و ابعاد مختلف رویکرد منظر از طریق تدوین مدل مفهومی با روش تحلیلی و مرور سیستماتیک از دو دیدگاه نظری و عملی ‌است. براساس یافته‌‌های این پژوهش، منظر از دیدگاه نظری و برمبنای آرای صاحب‌نظران درقالب یک پدیده عینی، کلیت عینی-ذهنی، پدیده زمانی-مکانی، تعامل میان طبیعت و فرهنگ و یا یک سیستم پیچیده تعریف شده است. همچنین منظر از دیدگاه عملی که رویکرد منظر خوانده می‌شود، بینش کل‌‌نگر و وجه کاربردی‌‌شده از مفاهیم نظری است. بر مبنای مرور سیستماتیک پژوهش‌های پیشین رویکرد منظر بر سه مؤلفه ماهیت مفهومی، اصول و ویژگی‌ها و فرایندهای مدیریت استوار است. ماهیت آن مرکب ‌از وجوه کالبدی-معنایی و تفسیری از چارچوب مفهومی منظر در سیستم انسانی-محیطی است. اصول و ویژگی‌های برآمده از این ماهیت، کل‌نگری، چندعملکردی، چندمقیاسی وجود ذینفعان متعدد، فرارشته‌ای، مشارکت، پویایی (اکولوژیکی-اجتماعی)، پیچیدگی و مبتنی بودن بر مکان است. همچنین مدیریت و برنامه‌ریزی‌های یکپارچه، انطباقی، مشارکتی، زمینه‌گرا و تاب‌آور از استراتژی‌های اصلی رویکرد منظر در سطح مدیریت بوده که به واسطه دو فرایند برنامه‌‌ریزی-سیاست‌‌گذاری و تصمیم-پیاده‌‌سازی منجر به ایجاد دستورالعمل‌های اجرایی می‌شود. این رویکرد از طریق نظارت و کنترل موردارزیابی قرار گرفته و به‌منظور بسط و توسعه به صورت فرایندی چرخه‌ای و پیش‌رونده تحول می‌یابد.