بررسی صفات عملکردی و ترکیب‏های اسانس سه جمعیت گیاه دارویی کاکوتی (Ziziphora tenuir L.) کشت شده در اصفهان

سابقه و هدف: گیاه دارویی کاکوتی (Ziziphora tenuir L.) گیاهی علفی، یک‏ساله و متعلق به خانواده نعناعیان (Lamiaceae) می‏باشد. این گیاه از نظر ترکیب‏هایی نظیر استرول‏ها، اسیدهای چرب و فلاوونوئیدها بسیار غنی بوده و از مواد موثره آن در داروسازی استفاده می‏شود. از آنجا که برخلاف گونه چند ساله این گیاه، تحقیقات اندکی روی این گونه یکساله انجام شده است، بنابراین پژوهش حاضر با هدف بررسی واکـنش جمعیت‏های مختلف گیاه به کشت در یک محل انجام شد.مواد و روش‏ها: آزمایش طی سال‏های 1398- 1396 در ایستگاه تحقیقاتی شهید فزوه وابسته به مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان اجرا گردید و در آن سه جمعیت کاکوتی از رویشگاه‏های استان شامل جمعیت‏های دامنه، قمیشلو و کلاه قاضی در قالب طرح بلوک‏های کامل تصادفی با سه تکرار مورد بررسی قرار گرفتند. صفات اندازه‏گیری شده شـامل : وزن تر و خشـک اندام هوایی، ارتفـاع بوتـه، نسبت وزن خشک به تر، وزن هزار دانه، وزن بذر تک بوته، درصد و عملکرد اسانس و ترکیبات اسانس بودند. درصد اسـانس بـه روش تقطیر با آب با دستگاه کلونجر، مقدار ترکیبات اسانس بـا دسـتگاه کرومـا توگرافی گـازی (GC) و نـوع ترکیبات اسانس با دستگاه کروماتوگرافی گازی متصل به طیـف‏سـنج جرمـی (MS-GC) انـدازه گیـری شـدند. تجزیه وتحلیل داده ها با نرم افزار SAS 9.1 و مقایسه میانگین تیمارها نیز بـا آزمـون LSD انجام شد.یافته ها: نتایج دو سال نشان داد که جمعیت‏های مورد بررسی از نظر کلیه صفات مورد مطالعه تفاوت معنی‏داری داشتند. جمعیت قمیشلو، با متوسط عملکرد بذر و عملکرد خشک اندام هوایی (به ترتیب 42 و 566 کیلوگرم در هکتار) بیشترین و جمعیت دامنه به ترتیب 6/33 و 406 کیلوگرم در هکتار، کمترین مقدار را به خود اختصاص دادند. بیشترین درصد و عملکرد اسانس در جمعیت کلاه قاضی مشاهده گردید. سال‏های آزمایش تاثیر معنی‏داری روی صفات عملکرد اندام هوایی و درصد اسانس داشت. برهمکنش جمعیت در سال نشان داد که جمعیت قمیشلو در هر دو سال زراعی از عملکرد بذر و اندام هوایی بالاتری برخوردار بود. آنالیز اسانس حضور 19 ترکیب را در اسانس جمعیت‏های مورد بررسی نشان داد و پولگون به عنوان ترکیب غالب اسانس معرفی گردید که مقدار آن از 43 (قمیشلو) تا 90 (دامنه و کلاه قاضی) درصد متغیر شد.نتیجه‏گیری: به طور کلی نتایج این تحقیق نشان داد که جمعیت‏های مورد مطالعه تنوع ژنتیکی کافی برای صفات مختلف از جمله عملکرد اندام هوایی، عملکرد بذر و درصد اسانس را داشتند. وجود این تنوع می‌تواند زمینه‏ساز انجام کارهای اصلاحی در آینده گردد. همچنین می‏توان این گیاه را به عنوان منبع خوبی جهت تامین ترکیب پولگون مورد استفاده در صنایع غذایی و دارویی معرفی نمود.