بازشناسی تقابل‌های دوگانه‌ی فضایِ شهریِ جنسیتی، مبتنی بر رویکرد نشانه‌شناسی - تحلیلی بر فضای عمومی در محلات سنتی

فضای عمومی شهری، باید عرصه­ای همه­شمول باشد. علی­رغم این موضوع، همواره مواردی وجود داشته که فضای شهری نتوانسته است به این مهم دست یابد. در این میان اگر زنان به­عنوان نمونه­ای از گروه­های اجتماعی، حضورشان در فضا کاهش یابد، فضای شهری، به فضایی جنسیتی تبدیل می­شود. براین اساس این مقاله، با طرح مسئله‌ی فضای جنسیتی، بر آن است تا ابعاد فضای جنسیتی را در محلات تبیین نماید. پیش­فرض مقاله­ی حاضر، تأثیرگذاری شکل‌گیری فضاهای جنسیتی در محلات (که مهم­ترین بستر حضور و فعالیت زنان هستند) بر کاهش حضور و فعالیت زنان و شکل­گیری هویت جنسیتی زنان به عنوان یک زن سنتی است. در این نوشتار برای بررسی فضای جنسیتی، از نشانه‌شناسی ساختارگرا و پساساختارگرا استفاده شده است. نمونه­ی موردی به­منظور بررسیِ بازنمایی رابطه­ی فضا و جنسیت، نمونه­ای از فضاهای محله‌ای سنتی در تهران- میدان امام­زاده علی­اکبر در محله­ی چیذر- بوده است که در قالب روش تحقیق نشانه­شناسی دال‌ها، مدلول‌ها و انواع رمزگان­ها از خلال بررسی واحد تحلیل که در اینجا روایت‌های 30 زن از فضای محله­ای است شناسایی شده­اند. بررسی­ها حاکی از آن است که عملکرد جنسیتی و نمایش عملکرد فضا، دو عامل عمده در ایجاد فضای جنسیتی هستند که تصرف فضایی، زمانی و فعالیتی-رفتاری را جنسیتی می‌کنند. بدین ترتیب فضای خانه به­عنوان فضای درون، به فضای امن زنانه و فضای بیرون به فضای مردانه تبدیل شده است. این امر بدین معنی است که نگرش زنان به هویت خویش (در ابعاد فردی، خانوادگی و اجتماعی)، ناشی از فضای جنسیتی و ایدئولوژی و اسطوره­سازی، به مثابه­ی یک زن مذهبی است. نتایج بررسی­ها همچنین نشان داد، رمزگان‌های کالبدی و فعالیتی در فضا (عملکرد جنسیتی فضا)، تحت تأثیر رمزگان اجتماعی - فرهنگی (نمایش عملکرد فضا) در ایجاد فضای نامطلوب برای زنان تأثیر داشته است. به استناد تحلیل روایت­های زنان، فضای جنسیتی در مقیاس محله، فضایی غیرپاسخده، ناامن، غیرپذیرنده، نامطلوب، مردانه و ناخوشایند است.