İhsân Mahvî’nin Mahfil Mecmuasındaki Makaleleri Bağlamında Bâbîlik ve Bahâîlik

Bâbîlik, Mirza Ali Muhammed Şîrâzî (ö. 1266/1850) tarafından 19. Yüzyılda İran’da kurulan, Şiîliğin temel esaslarından olan velâyet, müceddid ve mehdî gibi birçok kavramla şekillenen ve daha sonra Bahâîlik adıyla devam eden, dinî görünümlü çağdaş itikadî bir mezheptir. Bu mezhep, beklenen mehdî söyleminin yüksek sesle dile getirildiği bir dönemde ortaya çıkmış ve Şiî İslâm anlayışı doğrultusunda gelişmiştir. Bu akımın temeli, İslâm’a dayanmakla birlikte Yahudilik ve Hıristiyanlıktan da etkilenmiştir. Babîlik, ilk önce Şiîliğin ıslah edilmiş bir şekli olarak görülmüş ve belli bir güce kavuştuktan sonra da yapılan ilavelerle değişikliğe uğramıştır. Bâbîlik ve Bahâîlik ile ilgili çalışmaları olan İhsan Mahvî (ö. 1355/1936), vatan ve millet uğruna cephede savaşan, İstiklal Mahkemelerinde sıkıntılı günler yaşayan ve Yenikapı Mevlevîhânesi’nden yetişen son devrin en iyi semâzenlerinden biridir. İhsan Mahvî’nin Mahfil, Beyânü’l-Hak, Mektebli ve Muhibbân dergilerinde yazıları ve şiirleri bulunmaktadır. Çalışmaları daha çok dinî, ilmî ve edebî özellikte olan Mahfil dergisinde yer almaktadır. İhsan Mahvî’nin söz konusu dergideki Bâbîlik ile ilgili çalışmaları dikkat çekicidir. Bu çalışmalar, “Bâbîlik” başlığı altında Mahfil dergisinde yedi ayrı sayıda yayımlanmıştır. İhsan Mahvî’nin Fars edebiyatını öğrenmek amacıyla gittiği İran’ın Hemedan eyaletinde kaldığı yıllarda bir Bâbî’nin evinde yapılan âyine katılması ve orada gözlemler yaparak Bâbîlik hakkında bilgiler vermesi konusu açısından kayda değer önem arz etmektedir. Dolayısıyla bu çalışmada, İhsan Mahvî’nin hayatı, eserleri, Şiîlik ve Sünnîliğe dair görüşlerine yer verilmiş ayrıca Temmuz 1920-Mart 1926 tarihleri arasında yayımlanan Mahfil dergisindeki “Bâbîlik” adlı araştırmaları ele alınmıştır. Çalışmalarında Şiîlik ve Sünnîlik hakkında bilgiler aktaran İhsan Mahvî, bu iki mezhebi kıyaslamış, Şîa’nın İslâm dünyasına verdiği zararlara dikkat çekmiştir. Özellikle Şîa’nın doğduğu ve yayıldığı İran hakkında önemli bilgiler vermiştir. Onun araştırmalarına göre Bâbîlik ve Bahâîlik üzerinden Kur’an-ı Kerîm, İncil ve Tevrat gibi üç kutsal kitabın ve sûfîliğin karışımından yeni kurallar ortaya konarak kadın ve erkeğin hukuken eşitliğiyle birlikte birçok önemli konuları kapsayan yeni bir din oluşturulmaya çalışılmıştır. Kısa bir sürede Mirza Ali Muhammed ve taraftarları, büyük zorluklar içinde mezheplerini yeni bir din şeklinde İran ve Irak’ta yaymışlar, Avrupa ve Amerika’da ise itibar gören Bâbiyye akîdesini tesis etmiş