Arşiv Belgeleri Işığında Türk-Sovyet İlişkilerinde Doğu Türkistan’ın Bağımsızlık Faaliyetleri (1933-1934)

Doğu Türkistan, Büyük Türkistan’ın sınırları içinde yer alan bir toprak parçasıdır. Büyük Türkistan ifadesi ile Batı ve Doğu Türkistan birliği kast edilmektedir. Büyük Türkistan’da 100 milyonu aşkın Türk nüfusu yaşamaktadır. Bu bölge, Türk milletinin anayurdu olmasının yanı sıra eski bir kültür ve medeniyet merkezi olarak da karşımıza çıkmaktadır. Doğu Türkistan isminin 19. yüzyıl başlarından itibaren kullanılmaya başlandığı görülmektedir. Bu dönemde Büyük Türkistan’ın batısını Rusya, doğusunu da Çin işgal etmişti. Bununla birlikte Doğu Türkistan her zaman Rusya’nın ilgisini çekmeye devam etmiştir. Aynı zamanda Doğu Türkistan’daki gelişmeler Türk- Sovyet ilişkilerinde de önemli bir rol oynamıştır. Rusya’nın etkisiyle her ne kadar Türk basını konuyu yakından takip etse de fazlaca yoruma yer verilmemiştir. Hatta, Yaş Türkistan Dergisi’nin ülkeye girişi yasaklanmıştır. Çalışmamızda konu ile ilgili olayları kendi koşulları içinde ve olduğu gibi tanımlamaya çalışan tarama modeli kullanılmıştır. Buna göre, Cumhuriyet Arşivi’ne ait belgeler, basın ve tetkik eserlerden toplanan bilgiler zaman ve mekân çerçevesinde bütünleştirilerek yorumlanmıştır.