Şeyh Rûzbihân-ı Baklî’nin Hüsn/Tecelli Anlayışında “Türk” Kavramına Yüklenen İçsel Anlam

Bu makale, Şiiliğin Zeydiyye koluna mensup Deylemli bir aile içerisinde dünyaya gelen Sünni mutasavvıf Rûzbihân-ı Baklî’nin (ö. 606/1209) eserlerinde “Türk” algısının nasıl olduğu üzerinde durmuştur. Bazı kaynaklarda Abbasiler zamanında paralı asker olarak görev yapan Türkler ile hicri üçüncü yüzyılda İslam’ın İran’ın kuzeyinde bulunan Deylem Bölgesi’ne girmesiyle Müslüman olan Deylemliler arasında yer yer çekişmelerin olduğu müşahede edilmiştir. Nitekim bu çatışmanın sebeplerinden birisinin de paralı askerlik yaparak geçimini sağlayan mezkûr kabilenin, önceleri de farklı devletlerde aynı orduda görev aldıkları Türkleri kendilerine rakip olarak görmeleri olmuştur. Bu çalışma Rûzbihân-ı Baklî’nin Türkler hakkında Deylemlilerin aksine bir görüş sergileyip sergilemediğini ortaya koymayı, Rûzbihân-ı Baklî’nin eserlerinde “Türk” kelimesini tasavvufi açıdan nasıl ele aldığını ve bu kavramı tercih etmesinin sebeplerini tetkik edip bilimsel çalışmaların istifadesine sunmayı hedeflemektedir. Makalede ele alınan konun daha iyi anlaşılmasını sağlamak için ilk önce Deylem Kabilesi, bunların Türkler ile olan ilişkisi ve Rûzbihân-ı Baklî hakkında kısa bilgi verilmiş, Farsça eserlerde “Türk” kavramına hangi manaların yüklendiği hususu ele alınmıştır. Akabinde makalenin asıl konusunu oluşturan Rûzbihân-ı Baklî’nin kitaplarında “Türk” kelimesine yüklediği anlam “tecelli” ve “hüsn” terimleriyle birlikte işlenmiştir. Son olarak Rûzbihân-ı Baklî’nin ilahi aşkı anlatırken Türk kavramını tercih etmesinin nedenleri tespit edilip aktarılmaya çalışılmıştır. Nihai olarak Türklerle ciddi çekişmeler yaşayan Şii Zeydi bir aile içerisinde dünyaya gelen Rûzbihân-ı Baklî’nin, kabilesinin aksine bir tavır sergilediği, eserlerinde Türkleri güzellik, kahramanlık motifleriyle tasvir ettiği tespit edilmiştir.