بهره‌برداری از مراتع و لزوم متنوع‌سازی معیشت خانوارهای روستایی مطالعة موردی: شهرستان ماهنشان

بهره‌برداری بی‌رویه از منابع طبیعی تجدیدشونده و زیستگاه تأمین‌کنندة نیازهای معیشت بشر، وضعیت این منابع را به‌رغم اهمیت زیست‌محیطی آنها به‌شدت نامطلوب‌ کرده است. از‌این‌رو در پیش‌گرفتن تدابیری برای کاهش فشار بر این منابع و استفادة بهتر از آنها ضروری به‌نظر می‌رسد. ادامة این روند علاوه‌بر کاهش بازده این منابع باعث تهدید معیشت بسیاری از خانوارهای بهره‌بردار نیز خواهد شد. مقالة حاضر به بررسی بهره‌برداری جامعة روستایی در شهرستان ماهنشان (در استان زنجان) و لزوم متنوع‌سازی در معیشت آنان برای کاهش فشار بر منابع طبیعی می‌پردازد. این پژوهش از نوع مطالعات موردی است که داده‌های آن با استفاده از مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته، تشکیل گروه‌های متمرکز، مشاهدة مشارکتی و ترسیم نقشه‌های روستا گردآوری شد. برای تجزیه و تحلیل داده‌های کمی از نرم‌افزار spss و برای داده‌های کیفی از ابزار تحلیلی SWOT استفاده شد. نتایج پژوهش حاضر، وابستگی زیاد بهره‌برداران به دام و مرتع را نشان می‌دهد، درحالی‌که استعدادهای بالقوة دیگری در روستا وجود دارند که به‌درستی از آنها بهره‌برداری نمی‌شود. از مهم‌ترین دلایل این مسئله می‌توان به ضعف دانش و آگاهی بهره‌برداران و ضعف خدمات ترویجی اشاره کرد. باغ‌داری، پرورش زنبور عسل و آبزی‌پروری ازطریق آموزش و ترویج روستاییان، راهکارهایی جایگزین یا مکمل دام‌داری برای ارتقای درآمد و بهبود معیشت بهره‌برداران و همچنین ممانعت از کاهش دام و فشار بر مراتع به‌شمار می‌آیند. با تقویت دانش و مهارت بهره‌برداران ازطریق برنامه‌های ترویج کشاورزی و اعمال دیگر سیاست‌ها می‌توان انتظار داشت که در آینده از فشار بر منابع طبیعی کاسته شود و از سایر سرمایه‌ها و استعدادها نیز بهره‌برداری درستی به‌عمل آید.