سه‌گانۀ منظرآیینی

منظر آیینی ترکیبی از مکان، رویداد و نمایش است که وجه نمایش در آن قوی‌تر از انواع دیگر منظر است. در منظر آیینی «تماشا» و «مشارکت» رکن است. بازیگران منظر آیینی انسان‌های عادی هستند، تماشاگرانی که در فهم نمایش مشارکت می‌کنند نیز از همان جنس هستند. منظر آیینی آنچنان که در مورد اسطوره نیز صادق است، راوی تاریخ نیست؛ بلکه از تمایلات، نگرانی‌ها و جهان‌بینی‌های گذشته حکایت می‌کند. لذا داوری آن به‌عنوان امر واقع و روایتی از تاریخ، به نتایج ضدفرهنگی خواهد انجامید.مراسم قالیشویان مشهد اردهال، منظری آیینی است که نکتۀ جالب آن ترکیب اسطوره‌های دو فرهنگ قبل و بعد از اسلام ایران در یک مراسم است. زمان رویداد، دومین جمعۀ ماه مهر، برگرفته از تاریخ ایام سعد ایران باستان، و ماجرای آن خونخواهی امامزاده است. نمادهای مراسم آن‌قدر متنوع و ترکیبی است که رمزگشایی آن‌ها می‌تواند دریچه‌های زیادی به شناخت فرهنگ ایران باز کند. اگرچه مراسم قالیشویان منظری تدریجاً شکل‌گرفته و دارای تطورات بسیار تاریخی است، اما اخیراً اقداماتی با هدف خوانش ایدئولوژیک از مراسم مطرح‌شده که ممکن است بُعد تاریخی و اسطوره‌ای آن را در مخاطره قرار دهد. باید دانست منظر آیینی الزاماً با خوانش عقلانی و فایده‌گرایی مستقیم قابل ارزیابی نیست؛ بلکه درست‌تر آن است که به‌عنوان نمادی از فرهنگ گذشته در ارتباط با مکان مورد توجه قرار گیرد. تلفیق نمایش چوب‌بدستان مراسم با هیجان نوحه‌خوانی و مشارکت همزمان بازیگران و تماشاچیان در مراسم، حس خاصی از یک حادثۀ مهم در گذشتۀ سرزمین ایجاد می‌کند که ارتباط آن با خونخواهی امامزاده به مراسم سمت‌وسوی عدالت‌خواهی نیز می‌بخشد. سه‌گانۀ منظر آیینی قالیشویان را باید حفظ کرد.