Using of Madonna lily (Lilium candidum L.) in medicine from ancient to modern times: review and perspectives

Przedmiot badań Wśród bogatego zbioru roślin wykorzystywanych od czasów pierwotnych do celów leczniczych, szczególne miejsce, ze względu na udział w kulturze europejskiej, zajmuje lilia biała Lilium candidum L. Starożytność ukształtowała jej wyjątkową pozycję jako symbolu czystości, piękna i godności, całość wzmocniło chrześcijaństwo, wiążąc kwiat z Maryją i czyniąc go tym samym symbolem dziewictwa. Części lilii najszerzej wykorzystywane miały w społeczności opinię nie tylko surowca leczniczego, ale wręcz przypisywano im zdolności magiczne, szczególnie odnosi się to do jej płatków. Medycyna, zarówno starożytna, jaki i czerpiąca z jej mądrości, nowożytna, zna wiele sposobów na wykorzystanie przede wszystkim korzenia lilii do celów takich, jak zmiękczanie stwardniałych tkanek, uśmierzanie bólu czy niwelowanie skutków oparzeń. W tym procederze udział ma też sztuka lekarska i farmaceutyczna na ziemiach polskich, wzmacniana ludowymi przekonaniami na temat jej skuteczności. Dziś lilia biała, kojarzona głównie z ogrodnictwem i szeroko pojętą ornamentyką, zatraciła swój status rośliny leczniczej, lecz nowe światło w tej sprawie rzucają najnowsze badania publikowane w czasopismach naukowych, które wiążą lilię z potencjalnym działaniem przeciwbakteryjnym, przeciwwirusowym i wspomagającym gojenie ran. Cel badań Niniejsza praca stanowi przegląd sposobów postrzegania lilii białej w kontekście leczniczym i jej wykorzystania w preparatach o wielorakiej postaci i zastosowaniu na przestrzeni tysiącleci. Materiał i metody Danych do opracowania niniejszego przeglądu dostarczyły pisma medyczne autorów starożytnych (Dioskorides, Pliniusz Starszy, Celsus, Avicenna, Galen), farmakopee nowożytne (Farmakopea Londyńska, Sardyńska, Galeno-chymica, Extemporanea, Universalis) oraz współczesne artykuły naukowe z takich czasopism, jak Plants (Basel), Molecules, Journal of Family Medicine and Primary Care czy Biomedical Journal of Scientific & Technical Research. Akcent polski został wprowadzony przez uwzględnienie pomniejszych recept Mikołaja Kopernika, polskich herbarzy (Siennika, Falimirza, Spiczyńskiego, Syreniusza), pism przeznaczonych dla gospodarzy czy poradników utrzymywania apteczki domowej we dworze. Całość materiałów została pozyskana w formie cyfrowej przy udziale takich platform, jak Google Books, baza danych PubMed czy strona wydawnictwa Elsevier. Wyniki Przegląd niniejszych pozycji udowadnia szerokie stosowanie surowców pochodzących z białej lilii, tj. bulw, nasion, płatkó