نقش ناخودآگاه دیدمانی در آثار سیاه مشق میرزا غلامرضا اصفهانی

زبان هنر زبانی جهان‌شمول است و دراین ارتباط مقوله ای که نباید آن را ازنظر دور داشت توجه به پیچیدگی های تجارب تجسمی است. تحلیل فرآیندهای دیدن و ادراک و تأکید بر فرآیندهای ناخودآگاه در رویکردهای روان شناختی و روانکاوانه هنر ازجمله عواملی است که برای درک بهتر چنین پیچیدگی هایی همواره موردتوجه پژوهشگران قرارگرفته است. این رویکرد ها هم هنرمند و هم اثر هنری و هم به طورکلی فرآیند آفرینش هنری را موردتوجه قرار می دهند. در همین ارتباط روزالیند کراوس مفهوم ناخودآگاه دیدمانی را در مقابله با شیوه های سنتی تلقی از آفرینش هنری و تسلط بصری و خودمختاری هنرمند ارائه کرد. با این وصف پژوهش پیش رو که به شیوه توصیفی-تحلیلی پردازش شده، با استفاده از مفهوم ناخودآگاه دیدمانی در ارتباط با سیاه مشق های میرزا غلامرضا (1304-1246 ه.ق)، بر این موضوع متمرکزشده که فرآیند خلق آثار موردنظر تا چه حد پیچیده و تحت تأثیر ناخودآگاه بوده است. خلاصه آن که هنرمند موردنظر در خلق اثر هنری خود به طور ناخودآگاه، علاوه برافزودن برخی عناصر مطلوب، به حذف عناصر نامطلوب مصالح مورد کاربرد که در درجه اول شامل حروف و کلمات می شود پرداخته و کیفیت های فرمی تأثیر برانگیزی را رقم زده است. این موضوع نشان می دهد که سیاه مشق های میرزا غلامرضا که همچون بسیاری از آثار هنری حاوی ناخودآگاه دیدمانی است تا چه حد پیشاپیش هنرمندان مدرنی همچون پیکاسو و دوشان و ارنست آثار انتزاعی نابی را رقم زده است.