اثر پوشش های جنگلی پهن برگ و سوزنی برگ بر شاخص های میکروبی خاک

سابقه و هدف: افزایش روز افزون میزان گازهای گلخانه‌ای (به ویژه گازهای دی اکسید کربن، متان و نیتروز اکسید) و تغییرات اقلیمی بر کسی پوشیده نیست (17). پژوهش‌های صورت گرفته نشان می‌دهند که تغییرات این گازها تا حد زیادی متاٌثر از تغییرپذیری شاخص‌های میکروبی کربن و نیتروژن خاک می‌باشند (16). یکی از راه‌های مهم و تاٌثیرگذار در کاهش میزان این گازها و اثرات مخرب آنها پیدا کردن راهکاری برای ترسیب و ذخیره‌سازی آنها می‌باشد، که در این خصوص به جنگل‌کاری عرصه‌های فاقد پوشش گیاهی تاکید ویژه‌ای شده است (31). جنگل‌کاری با گونه‌های مختلف (پهن‌برگ و سوزنی‌برگ) اثرات اکولوژیکی متعددی دارد (41). با این حال تاکنون به جنگل-کاری‌ها با هدف کاهش مخاطرات ناشی از گرمایش جهانی (از طریق تنظیم عوامل کنترل‌کننده مهم‌ترین گازهای گلخانه‌ای) توجه جامعی نشده است. در این راستا، یاداوا (2012) اشاره داشت که کاشت گونه‌های درختی Acacia catechu وDalbergia sisso بعد از 26 سال باعث افزایش معنی‌دار زیتوده میکروبی خاک (نسبت به جنگل طبیعی پهن‌برگ مجاور) شده است (45). همچنین، ون و همکاران (2014) در بررسی زیتوده میکروبی کربن و نیتروژن خاک تحت توده‌های خالص و آمیخته کاج (P. massoniana) نشان دادند که پارامتر‌های میکروبی خاک به ترکیب گونه‌ای و سن توده حساس بوده و همچنین میزان زیتوده میکروبی کربن و نیتروژن در پایه‌های خالص بیش‌تر گزارش شد (43). در تحقیق حاضر، اثر پوشش‌های جنگلی پهن‌برگ (توسکاییلاقی، ون، افراپلت، بلوط بلندمازو) و سوزنی‌برگ (زربین و کاج سیاه) بر تغییرپذیری عوامل کنترل‌کننده مهم‌ترین گازهای گلخانه‌ای، مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. مواد و روش‌ها: در هر یک از پوشش‌های جنگلی مورد نظر، مستقر در حوزه شرکت چوب و کاغذ مازندران، تعداد 10 نمونه خاک از عمق‌های 10-0 و 20-10 سانتی‌متری (مجموعاً 20 نمونه) برداشت شد. وزن مخصوص ظاهری، بافت، رطوبت، اسیدیته، کربن آلی، نیتروژن کل و مشخصه‌های میکروبی (تنفس میکروبی، زیتوده میکروبی کربن و نیتروژن، ضریب متابولیک) در محیط آزمایشگاه مورد سنجش و محاسبه قرار گرفت. یافته‌ها: نتایج حاکی از وجود تفاوت‌های آماری معنی‌دار مشخصه‌های فیزیکوشیمیایی خاک تحت تاٌثیر پوشش‌های مختلف اراضی می-باشد. بیشترین مقادیر مشخصه‌های تنفس میکروبی (16/1 میلی‌گرم بر گرم)، زیتوده میکروبی کربن (68/334 میلی‌گرم بر کیلوگرم)، نسبت زیتوده میکروبی کربن به نیتروژن (99/11) و ضریب متابولیکی (64/3 میکروگرم دی‌اکسید کربن بر میلی‌گرم زیست‌توده میکروبی کربن در روز) به پوشش جنگلی کاج سیاه اختصاص داشته در حالی که بالاترین مقدار زیتوده میکروبی نیتروژن (33/38 میلی‌گرم بر کیلوگرم) خاک در توده جنگلی توسکاییلاقی مشاهده شد. نتیجه‌گیری: نتایج بر این امر دلالت دارد که در انتخاب نوع گونه برای جنگل‌کاری، در راستای کاهش اثر تغییرات اقلیمی با بهبود شاخص-های میکروبی، به کیفیت و سلامت خاک در منطقه باید توجه خاصی شود.