شناسایی قابلیت‌های سیستم‌های خبره و چت‌بات‌ها در کتابخانه‌ها: مرور نظام‌مند

هدف: همواره در سطح جهان، بر تعداد کتابخانه‌هایی که برای ارائه خدمات مختلف از رایانه و نرم‌افزارهای هوشمند استفاده می‌کنند، افزوده می‌شود و کتابداران و اطلاع‌رسانان نیز کوشیده‌اند که با به کارگیری فناوری‌های هوش مصنوعی مانند سیستم‌های خبره، چت‌بات‌ها و دیگر سرویس‌های هوشمند به بهبود و ارتقا کیفیت و کمیت خدمات بپردازند. لذا پژوهش حاضر با هدف معرفی قابلیت‌های سیستم‌های خبره و چت‌بات‌ها، به تفیکیک خدمات مختلف کتابخانه‌ها انجام شده است. روش‌شناسی: این مطالعه به روش مرور نظام‌مند و با فرآیند هفت مرحله‌ای رایت و همکاران اجرا شده است. این مراحل در روش نظام‌مند عبارتند از: تعیین سوال پژوهش، تعیین قرارداد انجام کار، جستجوی متون، استخراج داده‌ها، ارزیابی کیفیت، تحلیل داده‌ها و ارائه نتایج و درنهایت تفسیر نتایج. کلیدواژه‌های این حوزه در هر سه پایگاه استنادی (خارجی) «وب آو ساینس»، «اسکوپوس» و «گوگل اسکالر» و در سه پایگاه اطلاعاتی داخلی «بانک اطلاعات نشریات کشور»، «پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی» و «مرجع دانش»، بدون در نظر گرفتن بازه زمانی، بررسی شد. در نهایت ۳۴ مقاله گزینش شد. یافته‌ها: مرور ۳۴ مطالعه مرتبط نشان داد که سیستم‌های خبره، در سه نوع خدمات فنی، عمومی و مدیریتی کتابخانه‌ها کاربرد دارند اما با توجه به ماهیت چت‌بات‌ها که در مکالمات و ارتباطات هوشمند از جنس تعاملات انسانی کاربرد دارند؛ مشخص شد که تاکنون پژوهش‌های گوناگون، کاربردهای این بات‌های مکالمه را تنها در بخش خدمات عمومی کتابخانه‌ها و به طور خاص‌تر در خدمات و مصاحبه مرجع شناسایی و معرفی کرده‌اند. نتیجه‌گیری: در پایان انتظار می‌رود که کتابداران ضمن آشنایی با قابلیت‌ها و کاربردهای سیستم‌های خبره و چت‌بات‌ها، از همان مراحل طراحی تا به کارگیری این نظام‌های هوشمند برای کتابخانه‌ها، مشارکت داشته باشند. همچنین پیشنهاد می‌شود که در مطالعات آینده نقش و کاربرد چت‌بات‌ها در خدمات فنی و مدیریتی کتابخانه‌ها بررسی شود تا در ادامه زمینه طراحی این سرویس‌های هوشمند برای تمامی خدمات کتابخانه فراهم شود.