تغییرات زمانی- مکانی درازمدت شار تابش خالص در گستره ایران

شارهای انرژی موجود در سطح زمین باید ترازمند باشند. آگاهی از توازن انرژی سطحی، مستلزم شناخت مؤلفه‌های توازن انرژی سطحی، ازجمله شار تابش خالص بر اساس قانون پایستگی انرژی است. محاسبه مؤلفه‌های شار انرژی با استفاده از داده‌های ساعتی شبکه‌بندی شده و برای ساعات بیشینه و کمینه انرژی خورشیدی به‌صورت روزانه در ساعت‌های 6 و 12 محلی و در دوره زمانی ده ساله 2000 تا 2009 انجام شده است. نتایج پژوهش نشان‌دهنده رفتار سینوسی میانگین درازمدت سالانه شار تابش خالص است. مقادیر این شار در ساعت 6 محلی همه ماه‌های سال در کشور منفی است و نشان می‌دهد که در این ساعت مقدار برونداد انرژی بیش از دریافت آن است. از سوی دیگر مقدار این شار در ساعت 12 محلی همه ماه‌های سال مثبت است و نشان‌دهنده بیشتر بودن مقدار شارهای ورودی و ذخیره شدن انرژی در سطح زمین و گرم شدن آن است. تغییرات ماهانه شار انرژی تابش خالص از تغییرات زاویه تابش خورشید، گردش عمومی جو و پدیده‌های محلی پیروی می‌کند. در فصل‌های بهار و تابستان به سبب افزایش ارتفاع خورشید، مقادیر بیشینه شار به‌سوی عرض‌های بالاتر جابه‌جاشده و نواحی زاگرس و آذربایجان از مقدار شار بیشتری برخوردار هستند. در فصل بهار وجود مقادیر بیشتر شار در نواحی آذربایجان سبب گرم شدن بیشتر سطح زمین و سپس تقویت شار گرمای محسوس و افزایش بارش‌های همرفتی در این منطقه می‌شود. در ماه‌های می تا آگوست نیز انتظار می‌رود که بیشینه مقدار این شار در نواحی جنوب شرق دیده شود، اما به دلیل ورود سامانه‌های موسمی و افزایش ابرناکی، شارهای تابشی ورودی کاهش یافته و بیشینه این شار در عرض‌های بالاتر و به‌ویژه در زاگرس مرکزی دیده می‌شود. در دوره بارش، یعنی از اکتبر تا می نیز به سبب کاهش ارتفاع خورشید و انتقال بیشینه شارهای تابشی ورودی به عرض‌های پایین‌تر مقادیر بیشینه شار تابش خالص در نواحی جنوب شرق و به‌ویژه شرق ایرانشهر دیده می‌شود.