XVI YÜZYILDA OSMANLI TAŞRA YÖNETİMİNDE MEHAYİF MÜFETTİŞLERİ

Osmanlı yönetim sistemi, merkezî yönetim etrafında taşra idarî yapısının zamana ve ihtiyaçlara göre şekillenmesiyle meydana getirilmişti. Mutlak idarenin, meşruîyet kaynağını ise Divân-ı hümâyûn oluşturmuştu. Osmanoğulları mülkî yapılarını; eyalet, sancak, kaza ve karye/köy olarak güçlü, birbirleriyle bağlı ve bağımlı bir şekilde inşaa etmişlerdi. Zincirin halkaları gibi daimî bir bağ ile örülen yönetim sistemi üzerinde merkezî yönetimin varlığı, her zaman aktif ve dinamik olmuştu. Merkezî yönetimin, devletin en ucra köşesine kadar gücünü hissettirmesi; bu dinamik ve güçlü yönetim sisteminin birbiriyle ahenkli çalışmasında etkili olmuştu. İdarî mekanizmaya işlerlik kazandırılmasında ise; teftişin etkin ve etkili kullanılması ön plana çıkmaktaydı. Bunun için taşranın teftişi, değişik şekillerde yapılmıştı. Bunların başında tahrirler yer almaktaydı. XVI. yüzyılda halkın/tebaanın, Divân-ı hümâyûna şikâyet konularının başında ise tahrirlerin kanuna ve deftere uygun yapılmaması gelmekteydi. Bu nedenle taşranın teftişinde; halkın muhtelif konular hakkında ki şikâyetlerinin yanı sıra sabık/önceki idarecilerin de taşra yöneticileri hakkında ki değişik konulara dair arzları da değerlendirilmişti. Böylece merkezî yönetim, taşra idaresini çoklu denetim ve teftiş mekanizmasıyla kontrol edebilmiş. Böylece kurumların işleyişinde ve yöneticilerin suistimallerinde görülen sorunlar, teftiş ile giderilmeye çalışılmıştı. Bu çalışma; XVI. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde, taşra idaresinin denetiminde mühimme defterlerine yansıyan şikâyet konularından oluştuğundan, konunun araştırılmasında mühimme defterleri asıl kaynak olarak belirlenmiştir. The Ottoman administrative system was formed by the provincial administrative structure around the central administration in accordance with time and needs. Divan-ı Hümâyûn (the imperial council) was the legitimate source of absolute administration. The Ottomans have built the administrative structure as states, sanjaks, counties and villages: strongly bound and dependent to each other. Like the rings of a chain, there was an infinite bond between each administrative field, and this has led an active and dynamic style of administration. The central administration was able to reach the most distant parts of the empire with the help of this active and powerful administration system. The existence and progress of such a system was enabled by an auto-control mechanism that employed an effective and wide-range inspection network. The central admin