Rebâbnâme'de "Gönül" ile Alakalı Metaforlar

Bu makalede amaç, Sultan Veled’in Rebâbnâme’sinde gönül ile alakalı tasavvufi anlayışın ve buna dayalı olarak yapmış olduğu metaforların tespit edilmesidir. Müellif tasavvufu konu edinen eserinde pek çok vesileyle bu manevi tekamülün merkezinde yer alan gönüle değinmiş ve bu meyanda bir hayli de metafor üretmiştir. Zira kalp/gönül ile onun eğitimi ve tasfiyesi haddi zatında soyut bir konudur ve anlaşılıp anlatılması hayli izaha muhtaç olabilmektedir. Tam bu esnada Sultan Veled teşbih, mecaz, istiare vb. dil unsurlarını devreye sokarak konuyu muhatabı için anlaşılır hale getirme temayülündedir. Müellif tüm bunları gerçekleştirirken muhatabına konuyu anlatmakla kalmayıp aynı zamanda onu bir hayal alemine de daldırmış, böylelikle insanın hem aklına hem duygu dünyasına hitap etmiş olmaktadır. Sultan Veled taliplere tasavvufa dair dersini verirken karşısındakinin canını sıkmadan hatta belki de keyif almasını temin ederek talim ve terbiye etmenin yolunu bulmuş gibidir. Çalışmamıza, haddi zatında tasavvufun mihveri sayılabilecek gönül/kalple ilgili bilgi vererek başladık. Sonra araştırmamıza konu olan Rebâbnâme’yi baştan sona taramak suretiyle gönül/kalp kelimelerinin yerlerini tespit ettik. Akabinde bunu, metafora dair olduğu kanaatine vardığımız kelimeleri müellifin hangi ifadelerle açıklamaya çalıştığı, hakiki anlamında mı yoksa metaforik olarak mı kullandığını saptama süreci takip etti. Teşbih, istiare, mecaz vb. sanatlarla süslenen anlatımlarla ilgili beyitleri önce vererek orada vurgulanan hususu başlık yaparak altına konuyla ilgili açıklama sunmaya çalıştık. Söz konusu açıklamalarda mevzuyla alakalı ayet-hadis, tasavvufi eserlerden istifade ettiğimiz gibi hususiyetle Mevlânâ’nın Mesnevî’sinden beyitlere yer verdik. Bazı başlıklarda Mevlevîlerin dışındaki tarikatların meşayıhına ait divanlardan ve şiirlerden de konuyla alakalı olduğunu düşündüğümüz beyitleri örnek olarak arz ettik. Metafor konusunda başta ansiklopedik bir eser olan A. Atilla Şentürk’ün “Osmanlı Şiir Kılavuzu”na olmak üzere, Ahmet Talat Onay’ın “Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar” ve İskender Pala’nın “Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü” adlı eserlerine de yeri gelince müracaat etme gayretinde olduk. Zira çalışmamız her ne kadar tasavvuf eksenli bir kitap üzerine de olsa, kitapta yer alan dil, üslup/tarz ve anlatım dille ilgili bir takım sanatları da kapsamaktaydı. Nitekim makalemizin başlığı da bunu açıkça ortaya koymaktadır. Neticede Sultan Veled’in eserinde gönülü pek çok vesileyle ele alıp i