Köprülüzâde Abdullah Paşa ve el yazması divanının muhtevası

Osmanlılar Dönemi’nde Arap dili ve edebiyatı üzerine yapılan çalışmalar, genelde Osmanlıların medreselerde verdikleri Arap dili grameri ve belagat eğitimi üzerine yoğunlaşmıştır. Ancak Osmanlı ilim adamlarının Arap şiiri alanında da bazı eserler ortaya koydukları görülmektedir. Söz konusu dönemde Arap şiiri ve edebiyatı alanında yapılan çalışmaların gün yüzüne çıkarılma çabaları son yıllarda artarak devam etmektedir. Bu çalışmada, bir dönem Osmanlı idaresine damgasını vurmuş hem ilme hem de devlete hizmet eden Köprülüler sülalesine mensup, Arapça bir divan telif etmiş bir şair, bir kıraat âlimi ve bir Osmanlı Paşası olan Köprülüzâde Abdullah Paşa (öl. 1148/1735) ve onun şiir divanının muhtevası incelenmiştir. Abdullah Paşa, Köprülü Mehmed Paşa’nın (öl. 1072/1661) torunu, Köprülüzâde Fâzıl Mustafa Paşa’nın (öl. 1102/1691) oğlu, Köprülüzâde Nûman Paşa’nın (öl. 1131/1719) kardeşidir. Abdullah Paşa’nın dedesi, babası ve ağabeyi sadrazamlık yapmışlardır. Ailesi sebebiyle doğal olarak çocukluğunda iyi bir eğitim alan Abdullah Paşa, İstanbul Kaymakamlığı, kubbe vezirliği, nişancılık, valilik, hac emirliği ve seraskerlik gibi önemli devlet görevlerinde bulunmuştur. Görevleri süresince adil bir idare tarzı benimseyen Paşa, yönetimi altındakiler tarafından takdir edilmiş, bazı edebiyatçılar tarafından şiirlerle methedilmiştir. Özellikle Mısır valiliği döneminde Ezher ulemasından istifade etmiş ve onları çeşitli eserler vermeye teşvik etmiştir. 18. Yüzyılın ilk çeyreğinde bozulan Osmanlı-İran ilişkileri sonucunda yapılan savaşlarda serasker olarak görev yapmış ve bu savaşlardan birinde şehit düşmüştür. Köprülüler ailesinin diğer üyelerinde olduğu gibi Abdullah Paşa’nın da çeşitli vakıf eserleri vardır. Devlet görevlerinin yanı sıra kıraat ilmi ile ilgili eserler ve edebî ürünler de ortaya koyan Abdullah Paşa’nın divanı (Nuḫbetü’l-eş'âr, ed-Dürriyyât) çeşitli kütüphanelerde yazma halinde bulunmaktadır. El yazması halindeki bu divan üzerine yapılmış bir çalışmaya rastlanmamıştır. Abdullah Paşa, divanında klasik Arap edebiyatında ele alınan konuların bir kısmı hakkında şiirler söylemiştir. Divanda en fazla gazel türünde şiirler olduğu dikkat çekmektedir. Şair gazellerde, geleneksel Arap şiirinde olduğu gibi, aşk, özlem, ayrılık acısı, sevgilinin fiziksel özellikleri, vuslat, yalvarma, vefa, hüzün, gözyaşı, sitem gibi duyguları işlemiştir. İffetli ve seviyeli bir aşkı gündeme getiren şair, sembolik bazı unsurları kullanarak kadın sevgisini idealize etmiştir. Eski Arap şi