پیش بینی اثرات اقدامات اصلاحی بر خصوصیات رواناب سطحی و میزان فرسایش خاک در آبخیز بنکوه حوضه رودخانه حبله رود

چکیدهسابقه و هدف: هدر رفت منابع آب‌وخاک از پیامدهای بهره‌برداری نامتعادل از منابع تولید است. مدیریت بهینه اراضی باعث بهره‌برداری پایدار از منابع آب‌وخاک و کاهش تخریب این منابع می‌شود. هدف این تحقیق ارائه گزینه‌های مدیریتی مبتنی بر پوشش گیاهی و پیش‌بینی اثرات آن‌ها بر خصوصیات رواناب سطحی و فرسایش خاک در حوزه آبخیز بنکوه (حدود 3300 کیلومترمربع) با استفاده از مدل‌سازی است. بدین ترتیب برنامه‌ریزان و مدیران آبخیز می‌توانند با کمک این پیش‌بینی‌ها، تصمیمات مناسبی برای حل مشکلات این حوضه اتخاذ نمایند.مواد و روش‌ها: در این تحقیق با توجه به نوع و گسترش مشکلات در منطقه موردمطالعه و تعیین اهمیت نسبی آن‌ها، یازده فعالیت مدیریتی شامل قرق، درختکاری، علوفه کاری، رایپرین، تراسبندی، اگروفارستری، احداث باغ، پیتینگ، کنتورفارو، بذرپاشی و کپه‌کاری برای برطرف نمودن مشکلات حوضه انتخاب شدند. به‌منظور برآورد خصوصیات رواناب سطحی (ارتفاع رواناب، فسفر و نیترات) و مقدار فرسایش خاک در شرایط موجود به ترتیب از مدل L-THIA و معادله تجدیدنظر شده جهانی هدر رفت خاک (RUSLE) در چارچوب سیستم اطلاعات جغرافیایی استفاده شد. فاکتورهای RUSLE شامل R، K، LS، C و P می‌باشند که به ترتیب از داده‌های بارندگی، نقشه خاک منطقه، مدل رقومی ارتفاع و تکنیک سنجش‌ازدور محاسبه ‌شده‌اند. به‌منظور پیش‌بینی اثر هر یک از اقدامات اصلاحی پیشنهادی بر میزان فرسایش خاک، برآورد ارزش عددی فاکتورهای P و C درروشRUSLE با توجه به جداول استاندارد موجود در متون علمی مربوط و بر مبنای قضاوت خبرگان انجام شد. برای ارزیابی کارایی روش‌های مورداستفاده، از معیارهای آماری RMSE و MAE استفاده شد. پس از ارزیابی کارایی مدل، از مدل‌ها برای پیش‌بینی اثرات احتمالی اقدامات اصلاحی بر خصوصیات رواناب سطحی و فرسایش خاک استفاده شد.یافته‌ها: مقادیر متوسط فاکتورهای R، K،LS وC به ترتیب 85/1(MJmmha-1h-1y-1)، 29/0(t ha h ha-1 MJ-1 mm-1)، 82/10 و 86/0 برای شرایط فعلی بودند. نقشه فرسایش خاک‌نشان می‌دهد که میزان فرسایش خاک در سطح حوضه، از مقدار ناچیز تا 49/33 تن در هکتار در سال متغیر است و 12/11 درصد از کل منطقه در طبقه فرسایشی زیاد و خیلی زیاد قرار دارد. میزان ارتفاع رواناب سالانه حوضه از 12/1 تا 27/9 سانتی‌متر متغیر است و میانگین ارتفاع رواناب سالانه حوضه 74/6 سانتی‌متر برآورد شده است. تجزیه‌وتحلیل نتایج نشان می‌دهد که اقدامات اصلاحی قرق و کپه‌کاری با توجه به کلیه شاخص‌ها (ارتفاع رواناب، فسفر، نیترات و فرسایش خاک) بیشترین اثر را خواهند داشت؛ اما بر اساس واحد سطح اقدامات اصلاحی، علوفه کاری، درخت‌کاری و احداث باغ به ترتیب بیشترین اثر را بر شاخص‌ ارتفاع رواناب خواهند داشت. علاوه بر این، ازنظر شاخص‌های‌ فرسایش خاک و فسفر اقدامات احداث باغ، درخت‌کاری و علوفه کاری به ترتیب بهترین عملکرد را ارائه خواهند کرد. ازنظر شاخص نیترات، اقدامات احداث باغ، درخت‌کاری و رایپرین به