Platon’nun Eğitim (Paideia) Kavramı Üzerine Bir Soruşturma

Bu çalışma, Platon yorumcularının görüşlerinden bağımsız olarak Platon’un eğitim (paideia) anlayışının ne olduğunu ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda Platon diyaloglarına başvurularak eğitici, eğitilen ve eğitim ile ilgili görüşleri ana hatlarıyla açıklanmaya çalışılmaktadır. Bundan dolayı makalede bir bütün olarak Platon’un metafizik düşüncesi ele alınmayıp sadece diyaloglarda geçen eğitime dair görüşler irdelenmektedir. Platon’un eğitim anlayışını diğer eğitim anlayışlarından farklı kılan husus, eğitimin aslında öğrenciye bilgi aktarma veya öğrenciye göz bahşetme olmadığıdır. Bu konuyu Platon Devlet (Politeia) kitabının yedinci bölümünde meşhur “Mağara Benzetmesi”ni anlatırken ele almaktadır. Buna göre öğrencinin zaten gören bir gözünün olduğu, dolayısıyla sorunun görme ile ilgili olmadığı, esas problemin öğrencinin bakış açısının doğru yöne dönük olmamasından kaynaklandığı ifade edilir. Platon’a göre bilgi(episteme) sonradan kazanılan bir şey olamaz; çünkü sonradan kazanılan değişime tabidir. Hâlbuki “değişime tabi olan” hakikatin bilgisi veya hakiki bilgi olamaz. Bundan dolayı Platon, öğrencinin hafızasında hakikat bilgisinin hâlihazırda mevcut olması gerektiği fikrini savunur. Platon’a göre bilmenin hatırlamak (anamnesis) olduğunun esası da buna bağlı olarak ortaya çıkmış olmaktadır. Hafızada hakikat bilgisinin mevcut oluşu ise psykhe’nin(nefsin) bir bedenle birleşmeden veya bir bedene doğmadan önce hakikate vakıf olması ile ilgilidir. Ancak insan psykhe’si, söz konusu hakikate vakıf olduğunu unutmuştur. Bu durumu Platon amnezi durumu olarak ortaya koymaktadır. Bütün mesele amnezi durumundan çıkmak ve doğmadan önceki duruma dönmektir. Hafızada saklı olan bilginin farkına varılmasında veya hatırlanmasında eğitim (paideia) esas rolü üstlenmektedir. Platon’un eğitim anlayışında vurgulanması gereken diğer bir husus ise eğitilenin şahıs değil psykhe (nefs) olmasıdır. Çünkü Platon’a göre şahıs veya kimlik sonradan kazanılan bir karaktere tekabül etmektedir. Bu anlamda karakter de değişime tabi olduğu için eğitilmesi gereken karakter veya şahıs değil psykhe’dir. Ayrıca makalede Modern Felsefenin bir alt dalı olan Eğitim Felsefesi özellikle idealist eğitim anlayışı çerçevesinde ele alınıp Platon’un eğitim üzerine görüşleri bu bağlamda irdelenmektedir.