تجزیه علیت عملکرد دانه در جمعیت‌های رازیانه (Foeniculum vulgare M) در شرایط آبیاری عادی و تنش کم‌آبی

با توجه به این­که رویکرد جهانی به سمت داروهای گیاهی و فاصله گرفتن از داروهای شیمیایی است، توجه بیش از پیش به گیاهان دارویی را ایجاب می ­نماید. رازیانه با داشتن متابولیت‌های ثانویه متنوع در درمان نفخ، سرفه، اختلالات گوارشی و افزایش شیر، کاربرد داشته و به ­عنوان یکی از گیاهان دارویی بسیار مهم محسوب می ­شود. تنش خشکی یکی از مهم­ ترین تنش‌های غیر‌زنده محیطی می‌باشد که تولید محصولات کشاورزی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. به­ منظور بررسی اثرات مستقیم و غیرمستقیم صفات مورد ارزیابی بر عملکرد دانه گیاه دارویی رازیانه، آزمایشی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در دو شرایط آبیاری مطلوب و محدود به‌طور مجزا در سه تکرار روی 19 جمعیت رازیانه در سال 1395 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز انجام گرفت. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که بین شرایط مختلف آبیاری و نیز بین جمعیت‌های مورد مطالعه رازیانه از نظر اکثر صفات در سطح احتمال یک درصد اختلاف معنی‌داری وجود دارد. همچنین، اثر متقابل شرایط × جمعیت برای اکثر صفات در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود. همبستگی عملکرد دانه با تعداد چتر در بوته، ارتفاع بوته، تعداد میان‌گره و بیوماس در هر دو شرایط آبیاری مطلوب و محدود، مثبت و معنی‌دار بود. تجزیه رگرسیون به روش گام به گام نشان داد که در شرایط آبیاری مطلوب تعداد دانه در چتر و تعداد چتر در بوته با ضریب تبیین 0.88 بیشترین تاثیر را بر عملکرد دانه دارند. در شرایط تنش کم‌ آبی تعداد چتر در بوته و ارتفاع بوته با ضریب تبیین 0.60 بیشترین تاثیر را بر عملکرد دانه داشتند. نتایج تجزیه علیت نشان داد که تعداد چتر در بوته با اثر مستقیم 0.90 در شرایط مطلوب آبیاری و 0.53 در شرایط تنش کم آبی بیشترین اثر را در هر دو شرایط بر عملکرد دانه دارد. با توجه به اینکه اثرات غیر‌مستقیم در هر دو شرایط، زیاد قابل توجه نبودند، بنابراین جهت گزینش جمعیت‌های برتر از نظر عملکرد دانه باید به صفت تعداد چتر در بوته، بیشتر توجه نمود.