ANADOLU SELÇUKLU DÖNEMİ DÜŞÜNCE VE KÜLTÜRÜNÜN OLUŞUMUNDA KUZEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİNDEN BİR GRUP YAPI ÜZERİNE DÜŞÜNCELER

Anadolu Selçuklu Dönemi sanatsal ortamının anlaşılmasında bölgesel etkenlerin belirlenmesi çok önemlidir. Yapıların plan tiplerinin oluşumunda bölgenin toplumsal ve düşünce yapısının göz önüne alınması gereklidir. Genel anlamda Kuzeydoğu Anadolu Bölgesinde; Kemah- Divriği- Eski Arapkir- Çemişkezek-Harput ve Mazgirt’te bulunan yapıların öncelikle tipolojik, belirgin özellikleri, benzerlikleri/farklılıkları ile irdelenmesi bölgesel sanatsal ortamın anlaşılması bakımından çok önemlidir. Anadolu dışı ve Selçuklu öncesi kültürel etkilerin Anadolu Selçuklu dönemi sanat anlayışı içerisinde ele alındığı görülmektedir. Ele alınan bölgedeki eserlerin farklı plan tipleri göstermesi konunun ele alınması bakımından önemlidir. Anadolu Selçuklu Dönemi düşünce ve kültürünün oluşumunda Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi, sanatsal uygulamaları ile dikkat çekmektedir. Orta Asya Türk Sanatı, Selçuklu Öncesi Anadolu’sunun yerli Hıristiyan sanatı ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi kültürel ve toplumsal yapı ve düşünce biçiminin, yapıların plan tiplerine ve mimari özelliklerine yansıdığının göstergesi durumundadır. Bölgedeki farklı kültürel değerlerin zenginliği dikkati çekmektedir. Bu durum Türkmen geleneklerinin devamlılığını göstermesi bakımından önemlidir. Kümbetlerde mumyalama geleneği örneklerinin Kemah ve Harput’ta bulunması bu durumu kanıtlamaktadır. Ek olarak, Anadolu Selçuklu Dönemi öncesi ve devamında Divriği Sitte Melik Kümbeti örneğinde olduğu gibi, Anadolu’da yerli Hıristiyan sanatının kültürel etkilerinin görülmesi konunun bir diğer yanını oluşturmaktadır. Eski Arapkir’deki Caminin, doğu ve batı düzenlenişi yönüyle farklılık gösterdiği anlaşılmaktadır. Batı kanadının zaviye özelliği taşıdığı düşüncesine katılmakla birlikte, Cami+ Zaviye/hanikah yapısıyla birlikte işlevleri yönüyle farklı olan bir yapı örneği ile karşılaşmaktayız. Onar Köyü mezar taşları bölgede Türkmen geleneklerinin devamlılığını göstermektedir. Bununla birlikte Çemişkezek Yelmaniye Camisi/ medrese/zaviye birlikteliğinin önemli bir örneğini yansıtmaktadır. Elazığ Harput Ulu Camisi plan özellikleri yönüyle bölgedeki farklı örneklerden birisidir. Tunceli Mazgirt Elti Camisi planı yönüyle farklı ve sorunlu bir durumda olması yanı sıra kümbetin cenazelik katının olmayışı Divriği ilintilerini yansıtmaktadır. It is highly important to determine the regional factors in understanding the artistic environment of the Anatolian Seljuk Period. In the emergence of the architectural planning types, the social construction an