Van QR-code tot verwijdering. Debat over de symbolen van een omstreden verleden in de Brusselse openbare ruimte: Synthesenota BSI

Omniprésents à Bruxelles, les marqueurs mémoriels, (statues, noms de rues, monuments, commémorations…), reflètent les valeurs idéologiques et politiques de leur époque. Leur appropriation qui a logiquement évolué avec le temps a souvent débouché sur des contestations. Aujourd’hui, celles-ci portent principalement sur les représentations colonialistes, racistes ou sexistes que ces marqueurs véhiculent dans l’espace public. Cette note de synthèse présente les principales caractéristiques du paysage mémoriel bruxellois depuis 1830 et propose une typologie des stratégies d’intervention face aux marqueurs contestés, en suivant deux axes : le lieu d’intervention et la visibilité accordée à la contestation. Basée sur l’analyse des discours (entretiens, groupe de travail, séminaire) et de la presse, cette typologie identifie six stratégies qui vont du statu quo à la suppression du marqueur. L’analyse de chacune d’entre-elles est illustrée par des exemples et arguments tirés du corpus bruxellois. L’étude s’adresse tant aux chercheurs en études mémorielles qu’aux décideurs politiques confrontés à la gestion d’un marqueur contesté. Gedenktekens (standbeelden, straatnamen, monumenten, herdenkingen...) zijn niet weg te denken in Brussel. Ze weerspiegelen de ideologische en politieke waarden die destijds heersten. De toe-eigening van gedenktekens is logischerwijs geëvolueerd met de tijd en heeft vaak geleid tot protest. Tegenwoordig houdt dergelijk protest meestal verband met kolonialistische, racistische of seksistische voorstellingen die de gedenktekens uitdragen in de openbare ruimte. Deze synthesenota presenteert de belangrijkste kenmerken van het Brusselse herinneringslandschap sinds 1830 en stelt een typologie van de strategieën ten aanzien van omstreden gedenktekens voor aan de hand van twee criteria: de plaats van de ingreep bij wijze van protest en de zichtbaarheid van het protest. Op basis van de analyse van diverse verklaringen (interviews, werkgroep en seminarie) en de pers identificeert deze typologie zes strategieën, gaande van status-quo tot verwijdering van het gedenkteken. De analyse van elk van deze strategieën wordt geïllustreerd met voorbeelden en argumenten uit het Brusselse corpus. Het onderzoek richt zich tot zowel onderzoekers in het kader van herinneringsstudies als beleidsmakers in het kader van het beheer van een omstreden gedenkteken. Memorial markers (statues, street names, monuments, commemorations, etc.) are everywhere in Brussels, and ref