Antik Medeniyetlerden İslam Tasavvuf Geleneğine Dini ve Askeri Mûsikî Enstrümanı ‘Çalpara’

Ayinlerde kullanılan mûsikî, antik dönemlerde tanrılarla olan ilişkilerin kurulmasında önemli bir araçtır. Öyle ki toplumların başına gelen felaketlerin sorumluluğu ayinlerde müzisyenlerin yapmış oldukları mûsikînin düzgün olmaması ile ilişkilendirilerek ölüm cezasına çarptırılmışlardır. Bu kadar kutsallık atfedilen bir alanda kullanılan araçlar, eşyalar, çalgılar dini bir kimlik kazanmıştır. Antik dönemlerde kazanılan dini anlam binlerce yıllık bir süreçte değişim geçirebilir. Fakat günümüzdeki dini kültürün uygulanış modellerine bakıldığında değişim geçirmeden günümüze gelen unsurlarda dikkat çekmektedir. Bu unsurlar içerisinde enstrümanlar, mûsikînin yapılabilmesi için olmazsa olmaz araçlar olmuşlardır. Mûsikîde kullanılan enstrümanlardan olan “çalpara” ana başlığımızdır. Çalparanın ilk örneklerine antik medeniyetlerin hiyeroglif buluntularında rastlanmaktadır. Özellikle Anadolu, Yunan, Mezopotamya, Ortadoğu, Mısır medeniyetlerinde izlerine rastlanan çalpara, tasavvuf kültüründe de yer alması nedeniyle beş bin yıllık bir tarihsel süreçle tarihlenmiş olacaktır. Sümer, Hitit, Mısır ve Yunan medeniyetlerine ait kabartma resimlerinde örneklerine rastlanan çalparanın tasavvuf mûsikîsi nazariyat kitaplarında ve Osmanlıca sözlüklerde aynı isimle kullanılması beş bin yıllık kurguyu sağlamamıza yardımcı olmuştur. Bu sayede “çalpara” enstrümanı beş bin yıllık antik geçmişe sahip olan günümüz ismiyle “zil” antik dönem ismiyle “çalpara” olarak adlandırılan antik bir enstrüman çeşidi olmuştur. Makale konumuz olan “çalpara” enstrümanını kavramsal çerçevede inceledikten sonra farklı medeniyetlerdeki yerine dair bilgiler verdik. Antik medeniyetlerden itibaren yapımında kullanılan metal hammaddesi, şekilsel özellikleri ve yapım teknikleri de incelediğimiz konular arasındadır. Faklı mûsikîşinaslar ve tarihçilerin yapmış olduğu kavramsal tanımlamalar, şekilsel tariflerde beş bin yıllık süreci görmemiz bakımından önemlidir. Farklı dönem ve medeniyetlerin dinî ayin kültürü, toplumsal değere sahip farklı etkinlikler içerisindeki konumu günümüzle kıyaslama yapılabilmesi için bilinmesi gereken bilgilerdir. Antik buluntulardan elde ettiğimiz bilgiler, çalpara enstrümanına kullanıldığı dönem gördüğü değeri belgelememizi sağlamaktadır.