DEMOGRAFİK UNSURLAR ÇERÇEVESİNDE SAĞLIK-ÇEVRE İLİŞKİSİNİN KARADENİZ EKONOMİK İŞ BİRLİĞİ ÜYESİ ÜLKELERDE PANEL NEDENSELLİK ANALİZİ İLE DEĞERLENDİRİLMESİ

Karbondioksit emisyonu, sağlık üzerinde çevre kirliliği kaynaklı birçok olumsuzluğu beraberinde getirmektedir. Emisyon artışı, çoğunlukla doğrudan insan kaynaklı faaliyetlerden ya da demografik sebeplerden kaynaklanmaktadır. Süreklilik kazanan bu artış, birey ve toplum sağlığı açısından çeşitli sorunlara yol açmaktadır. Yaşanan sorunlara bağlı olarak mevcut sağlığın korunması ve bozulan sağlığın iyileştirilmesi gerekmekte, bu durum da sağlık harcamalarını doğrudan etkilemektedir. Böylece demografik unsurlar çerçevesinde sağlık-çevre ilişkisinin araştırması önemli hale gelmektedir. Bu doğrultuda çalışmanın amacı, çevre ile sağlık arasındaki ilişkiyi panel nedensellik analizi ile test etmektir. Analiz, Karadeniz Ekonomik İşbirliği (KEİ) üyesi, 13 ülke için 2000-2020 dönemini kapsamaktadır. Değişken olarak sağlığı temsilen; kişi başına düşen sağlık harcamaları ve yaşam beklentisi, çevreyi temsilen ise çevre üzerinde doğrudan etkiye sahip kişi başına karbon emisyonu (CO2); dolaylı etkiye sahip nüfus yoğunluğu ve kentsel nüfus oranı modele dahil edilmiştir. Tercih edilen Dumitrescu-Hurlin Granger panel nedensellik analizi sonucunda, karbon emisyonundan sağlık harcamalarına ve nüfus yoğunluğuna doğru tek yönlü, benzer şekilde sağlık harcamalarından nüfus yoğunluğuna ve kentsel nüfus oranına doğru tek yönlü nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir.