El-Mūcez fī’ṭ-Ṭıbb ve Enmūzecu’ṭ-Ṭıbb üzerine bir ön çalışma: İki eser arasında yalnızca bir isim benzerliği mi var?

Amaç: İslam coğrafyasında XIII. yüzyılda yaşayan ve eserler veren yazarlardan biri olan İbnu’n-Nefīs’in en önemli eserlerinden birisi el-Mūcez fī’ṭ-Ṭıbb’dır. Bazı yazarlar tarafından İbn Sīnā’nın el-Ḳānūn fī’ṭ-Ṭıbb adlı eserinin bir özeti kabul edilen bu eser üzerine farklı yazarlarca şerhler yazıldığı gibi çok sayıda da kopyalanmış ve çoğaltılmıştır. Türkiye kütüphanelerinde de çok sayıda kopyası bulunan bu eser iki kez Türkçeye çevrilmiştir. On yedinci yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda hekimbaşılık yapan ünlü hekim Emir Çelebi’nin en önemli eseri Enmūzecu’ṭ-Ṭıbb olup eserin Türkiye kütüphanelerinde çok sayıda kopyası bulunmaktadır. Bu çalışmanın amacı her iki eserin meme hastalıkları ve gebelik üzerine olan bölümlerini karşılaştırarak El-Mūcez fī’ṭ-Ṭıbb’ın Enmūzecu’ṭ-Ṭıbb’a kaynaklık edip etmediği, eğer kaynaklık etmişse bunun ne düzeyde olduğunu göstermeye yönelik bir ön çalışma gerçekleştirmektir.Gereç ve Yöntem: Çalışmada el-Mūcez fī’ṭ-Ṭıbb’ın Arapça basılı bir nüshası ile adı geçen eserin Surūrī tarafından yapılan Türkçe çevirisinin Ankara Milli Kütüphane, A 1437’de kayıtlı bir nüshası ve Enmūzecu’ṭ-Ṭıbb’ın İstanbul Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Mihrişah Sultan Koleksiyonu, No. 342’de kayıtlı bulunan bir nüshası kullanılmıştır. Adı geçen eserlerin meme hastalıkları ile gebelik üzerine olan bölümleri karşılaştırılmıştır. Ayrıca Türk tıp tarihi literatüründe adı geçen eserlerle ilgili yer alan çalışmalar da gözden geçirilmiştir. Bulgular: Adı geçen bölümler bağlamında yapılan karşılaştırmalar sonucunda Emir Çelebi’nin Enmūzecu’ṭ-Ṭıbb adlı eserinde İbnu’n-Nefīs’in el-Mūcez fī’ṭ-Ṭıbb’ında yer alan bölümlerin çevirilerinin yer aldığı görülmektedir. Bazı bölümlerde Emir Çelebi’nin, İbnu’n-Nefīs’in el-Mūcez fī’ṭ-Ṭıbb’ındaki bölümlerine kısa bazı eklemeler yaptığı görülmektedir.Sonuç: Emir Çelebi’nin, incelenen bölümler bağlamında, Enmūzecu’ṭ-Ṭıbb’ını kaleme alırken İbnu’n-Nefīs’in el-Mūcez fī’ṭ-Ṭıbb’ında yer alan yazım düzenini esas almasının yanısıra adı geçen eserin ilgili bölümlerini Türkçeleştirdiği ve birebir alıntılarla eserine kattığı fark edilmektedir. Object: Al-Mūjaz fī al-Ṭibb is one of the most important works of Ibn al-Nafīs, who was one of the writers who lived and presented works in the Islamic geography in the 13th century. This work, which is accepted as a summary of Avicenna’s al-Qānūn fī al-Ṭibb by some authors, has been copied and reproduced in large numbers, as well as commented by different authors. This work, which has many cop