AFGANİSTAN SAHASI TAHAR İLİ ÇAĞDAŞ ÖZBEK ŞİİRİNDE ÇAĞATAY TÜRKÇESİNİN BİÇİM BİLGİSEL İZLERİ

Afganistan, yüzyıllardır Türklerin yaşadığı ve büyük devletler kurduğu bir ülkedir. Ülkenin kuzey bölgesi kadim bir Türk coğrafyası sayılır. Bölgede hâlen yoğun olarak Türk boyları (Özbekler ve Türkmenler) yaşamaktadır. Afganistan nüfus idaresi başkanlığının verdiği rakamlara göre ülkede Peştun ve Taciklerden sonra üçüncü büyük etnik grup olan Özbek Türkleri, 18. yüzyıldan itibaren hâkimiyetin Peştunlara geçmesiyle uygulanan baskılar ve ülkedeki iç savaşlardan dolayı ana dillerinde eğitim görememişler. Bu süreç Afganistan Türkleri için karanlık bir dönem olarak nitelendirilebilir. Ancak, Afganistan Özbekleri özel medreselerde aldıkları dinî eğitimlerinin yanı sıra Ali Şîr Nevâî, Baba Rahim Meşreb ve Sûfî Allahyâr gibi Çağatay dönemi şair ve ediplerinin eserlerini okumayı ihmal etmemiş, böylece Çağatay Türkçesinin yazı geleneğini yazı sistemlerinde esasen şiirde canlı tutmayı başarmışlardır. Bu çalışmada, Afganistan sahası Tahar ili çağdaş Özbek şiirinde Çağatay Türkçesinin biçim bilgisel izleri araştırılmıştır. Bu amaçla, Tahar ili çağdaş Özbek şiirleri taranarak Çağatay Türkçesinin biçim bilgisel özellikleriyle karşılaştırılmış, Tahar ili çağdaş Özbek şiirinin birçok noktada, hâlen Çağatay Türkçesinin bazı biçim bilgisel izlerini taşıdığı tespit edilmiştir. Söz gelimi; Klasik Çağatay Türkçesindeki “-bAn” zarf-fiil eki, “içre, üzre, ara” gibi bazı son çekim edatları, “-A+dur” şimdiki zaman eki gibi bazı biçim bilgisel özellik, hâlen arkaik unsur olarak Tahar ili çağdaş Özbek şiirinde varlığını devam ettirmektedir. Söz konusu özellikler dikkate alındığında, Afganistan sahası çağdaş Özbek Türkçesinin edebî alanda esasen şiirde Çağatay Türkçesinin yazı geleneğini sürdürdüğü açıkça iddia edilebilir. Afghanistan is a country that has been ruled by the Turks for over many years. Especially the northern part of the country is one of the oldest geography of the Turks, who still live in large numbers in the Uzbek and Turkmen regions. According to the Afghanistan’s Statistics and Information Directorate, Turks are the third most populous ethnic group in Afghanistan after Pashtuns and Tajiks. Due to pressures exerted by the Pashtuns from the 18th century and the civil war in Afghanistan, the Afghan-Uzbeks were unable to study in their mother tongue in the last century, but in addition to religious education in the country's schools, they studied the works of Chagatai Turkish such as Amir Ali Shir Navai, Baba Rahim Mashrab and Sufi Allahyâr. In this way, they were abl