PROF. DR. BƏKİR ÇOBANZADƏNİN DİLÇİLİK ARAŞDIRMALARINDA SÖZ YARADICILIĞI MƏSƏLƏLƏRİ

Türk lehçelerinin, özellikle Azerbaycan Türkçesinin tarihi ve çağdaş durumu hakkında ayrıntılı araştırmalar yapmış Bekir Çobanzadeʼnin bilimsel çalışmalarında önemli yer tutan konulardan biri de Türkçenin leksik-semantik yapısıdır. Bilimsel konulara daha çok tartışmalı tarzda yaklaşan B.Çobanzade Türkçenin leksik-semantik yapısı ile ilgili araştırmalarını sistemli şekilde yapmıştır. Bu doğrultuda B.Çobanzade Azerbaycan Türkçesinde söz varlığının gelişme tarihine dikkat çekmiş, onu diğer Türk dilleri ile karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. B. Çobanzadeʼnin Türk lehçelerinin, aynı zamanda Azerbaycan Türkçesinin leksikolojisinin öğrenilmesi yönünde önem verdiği konulardan biri de kelime oluşturma - türetme sürecidir. Bu açıdan yazar kendi çalışmalarında Azerbaycan Türkçesinin söz varlığının zenginleşmesinde yapım eklerinin görevlerine daha geniş yer ayırmıştır. B. Çobanzade Azerbaycan Türkçesinde kelime oluşturmanın üç yolunu göstermiştir: a) yapım ekleri aracılığıyla; b) iki sözün birleşmesi yolu ile; c) yabancı sözleri örnek alarak onlara uygun söz oluşturmakla - kalka yöntemi ile. Ünlü Türkolog morfolojik yolla kelime oluşturma usullerinden bahsetmeden önce, öncelikle, kök ve ek kavramlarına açıklık getirmiş, onların farklı özelliklerinin ve dildeki fonksiyonlarının izahını vermiş, yeri geldikçe, dilin derin aşamalarına baş vurarak, bazı sözcük ve eklerin tarihi-karşılaştırmalı analizini yapmıştır. Bu analizler sadece Azerbaycan Türkçesi üzerinde değil, Türk lehçeleri kapsamında gerçekleştirilmiştir. Şunu da belirtelim ki, bilim adamı arkaik eklerden bahsederken kelimelerin morfem içeriğinin etimolojik açıdan izahını vermemiş, sadece ekleri göstermekle onlara ait örnekler sunmuştur. Bu anlamda, makalede B.Çobanzadeʼnin sunduğu birçok arkaik ekler: -sak, -sek, -çın, -çin, -ca2, -ça2, -ğaul, -gaul, -tak, -tuk vb. morfemler çağdaş türkologların fikirleri ile karşılaştırmalı olarak incelenmiştir.