TARİHÎ METİNLERDE NEZAKET ÇALIŞMALARI: HAMZANÂME ÖRNEĞİNDE ETKİLEŞİM TEMELLİ BİR YAKLAŞIM

Nezaket araştırmaları sadece çağdaş dillerde kullanılan kibarlık ve kabalık yöntemleri ile sınırlı kalmayıp tarihî metinlerden elde edilen veriler üzerine yapılan incelemeler ile daha da zenginleşmeye başlayan bir çalışma alanıdır. Farklı dillerin geçmiş dönemleri hakkında yapılan araştırmalar dilbilgisel nezaket olgusunun gelişimi ile ilgili değerli bilgiler sunmaktadır. Başta Eski Uygur Türkçesi dönemi olmak üzere, Türkçenin farklı dönemleri hakkında yapılan çalışmalar da gün geçtikçe artmaktadır. Nezaket ifade etme biçimlerinin konuşma dilinde nasıl kullanıldığını anlamak için söz sırasını dikkate alan etkileşim temelli analizlerin yapılması çağdaş diller kadar tarihî metinlerden elde edilen veriler için de büyük önem arz etmektedir. Ancak video veya ses kaydı yoluyla elde edilen veri tabanlarının bulunmayışı, tarihî metinlerde etkileşim temelli nezaket çalışmaları için kendine özgü bir yönteme duyulan gereksinimi artırmaktadır. Bu çalışma, bahsedilen gereksinime yanıt olarak tarihî metinlerden elde edilen diyaloglarda etkileşim temelli nezaket incelemesi çalışmaları için örnek bir araştırma süreci ortaya koymayı hedeflemektedir. Bu süreç Bağlam-Diyalog-Etkileşim Analizi üçlemesi olarak adlandırılan ön analiz üzerine nezaket analizinin uygulanması olarak özetlenebilir. Üçleme nezaket araştırmaları ile sınırlı olmayıp benzer diğer edimbilim konularını araştırmak için de kullanılabilir niteliktedir. Makalede Eski Anadolu Türkçesi dönemine ait Hamzanâme adlı eserden elde edilen bazı örnek analizler sunulacaktır.