Türk Romanında Oksidentalist Açılım: Paris’te Bir Türk ve Meşhedî ile Devriâlem Örneği

Batılılaşmanın fert, aile ve toplum üzerindeki etkilerinin kültürel, sosyal ve siyasî boyutlarının çok yönlü bir değerlendirmeye tabi tutulması nedeniyle araştırmacı ve akademisyenler tarafından Türk romanında batılılaşma olgusu çeşitli yansımalarıyla ele alınmıştır. Ancak bir medeniyet olarak Batı/Avrupa’nın Türk romanlarındaki değerlendirilmesi noktasında ciddi bir boşluk vardır. Bu boşluk, Mısırlı filozof Hasan Hanefi’nin oryantalizm karşısında akademik bir disiplin şeklinde kurmaya çalıştığı oksidentalizmin Türkiye’de görünürlük kazanmasından sonra doldurulmaya çalışılsa da yeterli bir literatür ortaya konulmamıştır. Oryantalizmin dikotomik özcü yorumları ve “Batı-dışı” toplumları “nesneleştirici” tavrı karşısında “Batı-dışı” dünyanın bir “özne olarak kendi bilincine varması, bu bilinçle “Avrupamerkezci” paradigmayı sorgulamasına oksidentalizm denir. Bu çalışmada belirlenebildiği kadarıyla oksidentalizm anlamında müstağrip kelimesini Avrupa’da Bir Cevelan adındaki eserinde ilk defa kullanan Ahmet Mithat Efendi’nin Paris’te Bir Türk isimli romanıyla, tespit edebildiğimiz kadarıyla oksidentalizm kavramının ilk defa kurgusal bir metinde kullanıldığı Ercüment Ekrem Talu’nun Meşhedî ile Devriâlem romanları, oksidentalizm kuramından hareketle, karşılaştırmalı olarak okunacaktır. Farklı medeniyetlere mensup toplumların öteki algılarının şekillenmesinde, değişmesinde; karşılaşma biçimleri ve konjonktürel değişimler en önemli nedenler olması hasebiyle biri Tanzimat dönemi -inkıraz nesli-diğeri Cumhuriyet dönemi -inkılâp nesli- romancılarının Avrupa’ya bakışlarındaki benzerlik ve farklılıklar ortaya konulmuştur.