O(d)graniczenie, zaczarowanie i sztuka rozróżniania – o prozie Toni Morrison (przełożył Tomasz Umerle)

Współczesna powieść północnoamerykańska przeżywa wraz z całą kulturą ponowny wzrost zainteresowania tym, co religijne. Przy czym kiedy pisarze, tacy jak Kushner, Pynchon czy DeLillo, kwestionują sekularne definicje rzeczywistości i projektują uduchowioną wizję porządku kosmicznego, to przestrzegają zarazem przed przeistoczeniem się tego domu duchów w więzienie religijnego dogmatu. Odrzucając fundamentalistyczne dążenie ku społecznemu i intelektualnemu o(d)graniczeniu, starają się na nowo wynaleźć to, co religijne – jak Mircea Eliade apelują- cy o „odwróconą demistyfikację” umożliwiającą boską obecność „bez nawrotu do przedkrytycznej naiwności z jej »zaczarowanym zamknięciem świadomości«”. Dla niektórych współczesnych myślicieli również taki połowiczny powrót jest niemożliwy, nawet on prowadziłby do wyniszczającego mentalnego i społecznego uwięzienia. Dlatego Edward Said twierdzi, że „dyskurs religijny” w sposób konieczny, „narzucając autorytet tego, co ponadludzkie, ponadnaturalne i pozaświatowe, powoduje zamknięcie, odcięcie możliwości ludzkiego dociekania, krytycyzmu i eksperymentowania”. Ponadto, takie zamknięcie wywołuje „zorganizowane zbiorowe namiętności, których społeczne i intelektualne rezultaty są zwykle tragiczne”. Powieściopisarze, do których się odwołuję, podzielają takie rozumienie zagrożeń wynikających z przyjęcia religijnego światopoglądu. Mimo to kwestionują, oparte na dobrze znanych binarnych opozycjach, równanie wykorzystane przez Saida: sekularne/religijne = otwarte/zamknięte. Przecież, dowodzą, także sekularyzm działać może na rzecz o(d)graniczenia, odcięcia całych sfer doświadczenia i spekulacji. A jednocześnie istnieją takie formy życia duchowego i języka, które nie pozbawiają człowieka możliwości intelektualnych poszukiwań i nie rodzą przemocy.