Yeni Araştırmalar Bağlamında Diyarbakır Kalesi

Diyarbakır farklı din, kültür ve devletlerin hâkimiyeti altında kalmış ve tarihin her döneminde medeniyetlerin ilgi alanı olmaya devam etmiştir. Hıristiyanlık ve İslam bu şehirde hüküm süren iki önemli dindir. Romalılar, Partlar, Sasaniler ve Bizans İslam öncesi dönemin bölgeye hâkim olan devletleri olarak öne çıkmaktadır. Diyarbakır' da İslam fethi Hz. Ömer devrinde gerçekleşir. Hulefâ-i Râşidîn döneminden sonra yönetimi Emeviler devralmış bu dönemde Diyarbakır onların hâkimiyeti altında kalmıştır. Abbasiler dönemi Diyarbakır da kitabelerine en çok rastlanan dönemlerden biri olarak görülmektedir. Şeyhoğulları, Hamdanîler, Büveyîler yine Diyarbakır'da hüküm süren devletler arasındadır. Bölgeye hâkimiyet ve hizmetleri bakımından ön sırada yer alan hanedan Mervânîlerdir. Türk ve İslam tarihinin tartışmasız en büyük devletlerinden olan Büyük Selçuklu Devleti ve ona tabi devletlerden Suriye Selçukluları ve Anadolu Selçukluları; İnaloğulları, Nisânoğulları, Artukoğulları; Akkoyunlu ve Osmanlı Devleti Diyarbakır'a hâkim olmuştur. İslam öncesi ve İslam döneminde kesintisiz bir şekilde inşa, onarım ve yeniden inşa devam etmiş olup Diyarbakır sadece sanat tarihinde değil, genel tarih ve Türk tarihi bakımından da son derece değerli bir hazinedir. Özellikle Artukoğluları zamanında surlarda büyük bir bayındırlık faaliyeti gerçekleştirilmiştir. Ulu Beden ve Yedi Kardeş burçları inşa edilmiş ve surlar da bu dönemde tamir edilmiştir. Ulu Beden ve Yedi Kardeş burçları Türk sanatının şaheserleridir. Merkezde kesişen kuzey-güney ve doğu-batı doğrultulu iki ana yolu, bu yollarla bağlantılı dört ana kapısı ve gizli geçitleri bulunan, zaman içinde yıkılan ya da yeni yapılan binalarla biçimlenerek günümüz dokusuna kavuşan kentin, kuzeydoğu ucunda iç kale yer almaktadır. Arazinin topografyasına uygun olarak yapılan ve 82 burçla tahkim edilen Diyarbakır Kalesi, köşeleri yuvarlatılmış dikdörtgen biçimdedir. Diyarbakır surlarının bir bölümünde, 1930-1932 yılları arasında çeşitli yıkımlar yaşanmıştır. Harput Kapı civarında yaklaşık 200 m'lik kısım, şehre hava gelmesini engellediği düşüncesiyle, dinamitlenerek yıkılmıştır. 1932 yılında kente gelen Albert Gabriel yıkımın hata olduğu konusunda yetkilileri ikna ederek, surlar hakkında yayın hazırlamıştır. 1940' lı yıllardan günümüze kadar surlar tamir görmüştür. 4 Temmuz 2015'de UNESCO 39'uncu Dünya Miras Komitesi Toplantısı'nda "Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzajı" adı altında Dünya Kültür Mirası olarak tescillenmişt