Gezi yazılarında Türk, Doğu ve İslam imgesi

Bu yazıda farklı yüzyıllarda yazılmış ve Türk-Doğu-İslam imgesini biçimlendiren üç gezi yazısını irdeledim. Bunlardan ilki Birinci Haçlı Seferi günlüğü olarak da nitelendirilen Keşiş Peter'in 'Kudüs'ün Tarihi' adlı gezi yazısıdır. Türklerle Batılı Hıristiyanların, İznik'ten Hatay'a değin Anadolu topraklarındaki ilk toplu karşılaşmalarını betimleyen bu gezi yazısı aynı zamanda bir günce niteliği taşır. Kilise aracılığıyla da yaygınlaştırıldığı için, Türk, Doğu ve İslam imgelerinin olumsuzlaştırılmasına kalıcı etki yapmıştır. İkincisi Hans Schiltberger'in 'Tutsak Düşmesinin ve Geri Dönüşünün Mucizevî Öyküsü' adını taşıyan gezi yazısıdır. Bu Bavyeralı tutsak otuz iki yıl süren tutsaklığı sırasında edindiği izlenim ve öznel deneyimlerini anlatmak suretiyle, Batı'da özellikle de Almanca konuşulan ülkelerde Türk, Doğu ve İslam imgesini kalıcı biçimde etkilemiştir. Bu ilk iki gezi yazısı, yazanların durumları ve amaçları nedeniyle, büyük ölçüde olumsuz bir Türk imgesinin belgeleri olarak değerlendirilebilir. Üçüncüsüyse, Puşkin'in 'Erzurum Yolcuğu'dur. Bunlardan ilk ikisi, Batı’nın Küçük Asya’da, bir başka deyişle, Anadolu’da, yerleşmeye başlayan ve Asyalı/ Doğulu olarak ulamlanan Türklere bakışını önemli ölçüde etkileyen, temsili düzeyi yüksek gezi yazısıdır. Puşkin'in anılan gezi yazısı, Batı'nın Türk ve Doğu imgesinden esinlenmekle birlikte, Türkiye-Rusya ilişkilerini de konulaştıran seçkin bir yazıncının özgün betimlemesidir.