The Development of Turkish Theater and the Transformation of Theater Spaces from the Establishment of Republic until 1960’s

Tiyatro kavramı birden fazla katmana sahip çok bileşenli bir yapıya sahiptir. Tiyatro mekânı, bu çok katmanlı yapının temel parçalarındandır ve tiyatro sanatının toplumla kurduğu ilişkiye bağlı olarak farklılaşıp çeşitlenir. Türk tiyatrosunun mekân tarihi, siyasi ve sosyal sebeplerle ilintili olarak değişimler içerir. Cumhuriyet Dönemi tiyatro mekânlarının üretim pratikleri ise, tiyatronun gündelik hayattaki konumuna ve gelişim süreçlerine bağlı olarak değişim gösterir. Cumhuriyet’in kuruluş döneminde modern ulus devlet kurma ideolojisi doğrultusunda tiyatroya yüklenen misyon tiyatroyu bir eğitim aracına dönüştürür. Bu yıllarda Cumhuriyet ideolojilerinin halka ulaştırılması ve halkın tiyatro yoluyla eğitilmesi öncelikli hedef olur. Bununla birlikte tiyatro çağdaşlaşmanın bir simgesi olarak görüldüğü için kurumsal bir Türk tiyatrosu oluşturmak adına adımlar atılır. Tiyatro kurumlarının devlet tarafından desteklenmesi, okulların açılması, şehir ve devlet tiyatrolarının gelişmesi, özel tiyatroların sayısındaki artış ile beraber tiyatro mekânına ve tiyatro binasına olan ihtiyaç gündeme gelir. Bu kapsamda 1923 ve 1960 yılları arasında tiyatro mekânları, dönemin eğitim ve kültür merkezleri olarak görülen "Türk Ocakları" ve "Halkevleri" temsil salonlarında kendine yer edinir. 1950'lerden sonra sinema ve kültür merkezleri gibi yeni mekânların ortaya çıkması ve halkın bu mekânlara ilgisinin artması, tiyatro mekânı ihtiyacının bu yapılarda giderilmesiyle sonuçlanır. Makale kapsamında; Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosunun mekânsal yapısının ve mimari özelliklerinin geçirdiği değişimlerin, tarihsel süreç içerisinde gerçekleşen politik kırılmalar ve değişen sosyokültürel dinamiklerin belirleyici rolü üzerinden okunması amaçlanmaktadır. Bu kapsamda öncelikle Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu’nun gelişim çizgisi ve kurumsallaşma tarihi ele alınmıştır. Ardından 1923-1960 yılları arasını kapsayan süreçte sosyokültürel bağlamda yaşanan kırılmalar doğrultusunda kullanılan mekânlar ve yapılar tespit edilmiş; belirlenen örnekler mimari planlar, fotoğraflar ve belgeler üzerinden incelenmiştir. Çalışma sonucunda elde edilen en temel kazanım toplumsal gelişmelerin tiyatro yapılarının mimari karakterleri ve işlevlerini hangi yönlerde ve ne şekilde etkilediğini birebir görebilmek; dolayısıyla mimarlığı etkileyen temel dinamikleri de somut örnekler üzerinden okuyabilmek olmuştur.